زندان زنان شهرری تهران

زندان زنان شهرری تهران، که در افکار عمومی بیشتر با نام های «زندان قرچک» یا «ندامتگاه شهر ری» شناخته می شود، یکی از مهم ترین و در عین حال بحث برانگیزترین مراکز نگهداری زنان زندانی در ایران است. این ندامتگاه نه تنها به دلیل موقعیت مکانی خاص خود در بیابان های اطراف قرچک شهرت یافته، بلکه به دلیل گزارش های متعدد درباره شرایط نامناسب و نقض حقوق بشر در آن، همواره مورد توجه نهادهای حقوقی و فعالان مدنی قرار گرفته است. این زندان، تصویری نگران کننده از چالش های پیش روی زنان در بند را به نمایش می گذارد و به دلیل تبعید زندانیان سیاسی و مدنی به آن، ابعاد پیچیده تری یافته است.

شهرت زندان قرچک فراتر از مرزهای داخلی رفته و به دلیل گزارش های حقوق بشری و اعتراضات داخلی و بین المللی، به نمادی از شرایط دشوار زندان های ایران تبدیل شده است. بسیاری از زندانیان سابق و فعالان حقوق بشر، از این زندان با عنوان «کهریزک دوم» یاد می کنند که نشان دهنده ابعاد فاجعه بار وضعیت بهداشتی و زیستی در آن است. در این بررسی، تلاش می شود تا تصویری جامع و مستند از ابعاد مختلف این ندامتگاه، از موقعیت جغرافیایی و تاریخچه آن گرفته تا وضعیت جمعیتی، شرایط زیستی و بهداشتی، و موارد نقض حقوق بشر در آن، ارائه شود تا عمق چالش ها و اهمیت پیگیری های مرتبط با این مرکز روشن گردد.

شناسایی و موقعیت جغرافیایی ندامتگاه شهر ری

زندان زنان شهرری، عنوانی است که گاهی برای اشاره به ندامتگاهی به کار می رود که در واقعیت با نام های دیگری شناخته شده و از لحاظ جغرافیایی در مکانی دورافتاده قرار دارد. این ندامتگاه، مرکز ثقل نگهداری و حبس زنان در منطقه وسیعی از کشور محسوب می شود که هر روزه شاهد ورود و خروج زندانیان و خانواده های دردمند آن ها است.

نام های رسمی و مرسوم

این مرکز با اسامی متعددی شناخته می شود که هر یک از زاویه ای به آن اشاره دارند. نام های متداولی چون زندان زنان تهران بزرگ، ندامتگاه شهر ری، و زندان قرچک ورامین، همگی به همین مکان اشاره دارند. گاهی اوقات به دلیل نزدیکی به زندان مردان فشافویه، با نام زندان زنان فشافویه نیز از آن یاد می شود. این تعدد نام ها خود گویای پیچیدگی و ابهاماتی است که پیرامون این ندامتگاه وجود دارد و گاهی باعث سردرگمی افراد می شود.

موقعیت مکانی دقیق و تاثیرات آن

ندامتگاه قرچک در شهرستان ری، در حوالی شرق تهران و در بیابان های اطراف قرچک واقع شده است. آدرس دقیق تر آن در بزرگراه تهران-ورامین، جاده قلعه نو قرار دارد. این موقعیت جغرافیایی دورافتاده و دسترسی دشوار، عملاً شرایط را برای خانواده های زندانیان سخت تر می کند. هزینه های بالای رفت وآمد و صرف زمان طولانی برای رسیدن به زندان، به بار سنگین غم و اندوه خانواده ها، مشقات دیگری نیز می افزاید. بسیاری از مادران، همسران، و فرزندان مجبورند ساعت ها در مسیر باشند تا بتوانند چند دقیقه با عزیزانشان ملاقات کنند، تجربه ای که خود به تنهایی گواهی بر ابعاد رنجی است که بر این خانواده ها تحمیل می شود.

هدف تاسیس و مدیریت زندان قرچک

این ندامتگاه در ابتدا با هدف نگهداری زندانیان زن با جرایم عمومی تأسیس شد. اما با گذشت زمان و شدت گرفتن حوادث سیاسی و اجتماعی، به مرکزی برای نگهداری و تبعید زندانیان سیاسی و امنیتی زن نیز تبدیل شد. مدیریت این زندان، همانند سایر زندان های کشور، زیر نظر سازمان زندان ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور قرار دارد. این تحول در کارکرد زندان، به خصوص در سال های اخیر، چالش های جدیدی را در زمینه رعایت حقوق زندانیان و تفکیک جرایم به وجود آورده است.

وضعیت جمعیتی و چالش های ظرفیتی در ندامتگاه شهر ری

یکی از مهم ترین معضلاتی که زندان زنان شهرری با آن دست و پنجه نرم می کند، تراکم بالای زندانیان است که مستقیماً بر کیفیت زندگی و رعایت حقوق اولیه آن ها تأثیر می گذارد. این چالش، نه تنها باعث نارضایتی های درونی شده، بلکه به نگرانی های جدی حقوق بشری در سطح ملی و بین المللی دامن زده است.

تراکم بیش از حد زندانیان در قرچک

گزارش های متعددی از منابع مختلف، از جمله شهادت زندانیان سابق و فعالان حقوق بشر، حاکی از حضور بیش از ۱۲۰۰ تا ۲۰۰۰ نفر زندانی در ندامتگاه قرچک است. این در حالی است که ظرفیت اسمی و استاندارد این زندان، بسیار کمتر از این ارقام، شاید یک سوم یا حتی یک چهارم جمعیت فعلی آن، تخمین زده می شود. این تراکم بی سابقه، پیامدهای فاجعه باری به دنبال دارد: کمبود فضای شخصی، نبود تخت کافی برای همه زندانیان (به طوری که بسیاری مجبور به خوابیدن بر روی زمین یا در راهروها هستند)، و افزایش تنش ها و درگیری ها میان زندانیان از جمله این پیامدها است. تصور فضایی که در آن هر فرد از کمترین حریم شخصی محروم است، خود نشان دهنده عمق بحران است.

عدم تفکیک و طبقه بندی جرایم در زندان زنان ورامین

یکی دیگر از مشکلات اساسی در زندان قرچک، عدم رعایت اصول تفکیک و طبقه بندی زندانیان بر اساس نوع جرم آن ها است. در این ندامتگاه، زنان با اتهامات بسیار متفاوت، از جرایم سنگینی چون قتل، مواد مخدر، و سرقت مسلحانه گرفته تا جرایم سیاسی و مدنی، در کنار یکدیگر نگهداری می شوند. این وضعیت، خطرات جبران ناپذیری را به همراه دارد، به خصوص برای نوجوانان و کودکان زیر ۱۸ سال که به اجبار در کنار زندانیان خطرناک و باسابقه قرار می گیرند. این عدم تفکیک، محیط زندان را به مکانی ناامن تبدیل کرده و می تواند تأثیرات منفی عمیقی بر روح و روان افراد آسیب پذیر بگذارد و بازپروری آن ها را با چالش های جدی مواجه سازد. تجربه همزیستی با افرادی با گذشته های متفاوت و جرم های متنوع، خود به تنهایی می تواند عامل فشار روانی عظیمی باشد.

شرایط زیستی و بهداشتی فاجعه بار در زندان قرچک

شرایط زیستی و بهداشتی در زندان زنان شهرری، همواره یکی از اصلی ترین نقاط نگرانی برای ناظران حقوق بشر و خانواده های زندانیان بوده است. این شرایط نه تنها با استانداردهای اولیه انسانی فاصله زیادی دارد، بلکه سلامت و کرامت زندانیان را به طور جدی به خطر می اندازد.

وضعیت سرویس های بهداشتی و حمام

شاید یکی از تکان دهنده ترین جنبه های شرایط زندان قرچک، وضعیت اسفناک سرویس های بهداشتی و حمام های آن باشد. گزارش ها نشان می دهد که برای تعداد بسیار زیادی از زندانیان (به عنوان مثال، ۲ سرویس بهداشتی برای بیش از ۲۰۰ نفر)، تعداد محدودی سرویس بهداشتی و حمام وجود دارد. این کمبود، به خودی خود باعث صف های طولانی و تنش های مداوم می شود. اما مسئله به اینجا ختم نمی شود؛ عدم رعایت حداقل استانداردهای بهداشتی، بوی آزاردهنده فاضلاب، و انتشار گازهای سمی، محیط را به جایی غیرقابل تحمل تبدیل کرده است. در برخی موارد شدید، حتی گزارش شده است که زندانیان مجبور بوده اند از فضای سوله و مابین تخت ها به عنوان «سرویس بهداشتی» استفاده کنند، فاجعه ای که عمق بحران بهداشتی را به وضوح نشان می دهد و گواهی بر اوج ناامیدی و بی پناهی است.

دسترسی به آب و غذا در زندان زنان شهرری

دسترسی به آب آشامیدنی سالم و با کیفیت در ندامتگاه قرچک، یکی دیگر از چالش های جدی است. کمبود شدید آب و قطع مکرر آن در طول روز، زندانیان را با مشکلات عدیده ای مواجه می کند. این امر نه تنها بر نظافت شخصی و بهداشت عمومی تأثیر منفی می گذارد، بلکه می تواند منجر به بیماری های ناشی از کم آبی و عدم رعایت بهداشت شود. کیفیت نامناسب و ناکافی غذا نیز معضلی دیگر است. گزارش ها حاکی از نامنظم بودن وعده های غذایی و کیفیت بسیار پایین غذای ارائه شده است که این مسئله می تواند به سوءتغذیه و ضعف جسمانی زندانیان بینجامد. تغذیه نامناسب، توان جسمی و روانی زندانیان را تحلیل برده و آن ها را در برابر بیماری ها آسیب پذیرتر می سازد.

فقدان امکانات اولیه زندگی و مقایسه با «کهریزک دوم»

زندان قرچک از امکانات اولیه زندگی که برای هر انسانی ضروری است، به شدت محروم است. نبود سیستم تهویه مناسب هوا در سوله ها، به خصوص در فصول گرم و سرد سال، محیط را به فضایی خفقان آور و ناسالم تبدیل می کند. همچنین، عدم وجود فضای کافی برای هواخوری و ورزش، بر مشکلات جسمی و روانی زندانیان می افزاید و آن ها را از دسترسی به نور خورشید و هوای آزاد، که برای سلامتی ضروری است، محروم می سازد. به همین دلیل، برخی از زندانیان و فعالان حقوق بشر، شرایط این زندان را با «کهریزک دوم» مقایسه کرده اند؛ مقایسه ای که خود گویای عمق فاجعه و شرایط غیرانسانی حاکم بر این ندامتگاه است. این قیاس، نشان می دهد که چگونه شرایط نامطلوب می تواند به کرامت انسانی آسیب برساند و آن را زیر سؤال ببرد.

زندانیان سیاسی، مدنی و موارد نقض حقوق بشر در قرچک

زندان زنان شهرری نه تنها میزبان زنان با جرایم عمومی است، بلکه در سال های اخیر به تبعیدگاه بسیاری از زنان فعال سیاسی و مدنی تبدیل شده است. این روند، ابعاد حقوق بشری این ندامتگاه را بیش از پیش پررنگ کرده و به نگرانی های بین المللی دامن زده است.

تبعید زندانیان سیاسی به قرچک

زندان قرچک، در چندین نوبت شاهد تبعید زندانیان سیاسی زن سرشناس از زندان اوین به دلیل اعتراضات و اعتصابات بوده است. نام هایی مانند نسرین ستوده، وکیل برجسته و فعال حقوق بشر، که در مقاطعی به این زندان منتقل شده اند، گواه این مدعا است. همچنین، بسیاری از زنان بازداشت شده در جریان اعتراضات سیاسی و اجتماعی، از جمله زنان دراویش گنابادی که در حوادث گلستان هفتم در سال ۱۳۹۷ بازداشت شدند، و نیز بازداشت شدگان اعتراضات اخیر، مستقیماً به زندان قرچک منتقل شده اند. این انتقال ها، عموماً با هدف اعمال فشار بیشتر بر زندانیان و دور کردن آن ها از دسترس عمومی و وکلایشان صورت می گیرد، چرا که شرایط زندان قرچک به مراتب سخت تر از اوین ارزیابی می شود.

گزارش ها از ضرب و شتم و بدرفتاری

تاریخچه زندان قرچک، مملو از گزارش های تکان دهنده از ضرب و شتم و بدرفتاری با زندانیان است. یکی از فجیع ترین این حوادث، مربوط به ضرب و شتم شدید زنان درویش در سال ۱۳۹۷ توسط گارد زندان است. شاهدان عینی و زندانیان سابق گزارش داده اند که مأموران از باتوم، گاز اشک آور و فلفل برای سرکوب زندانیان معترض استفاده کرده اند. شهادت هایی از زندانیان سابق، مانند شکوفه یداللهی که در کتاب «شکنجه سفید» خود به استفاده از شوکر مستقیم به سر و صورت زندانیان اشاره کرده است، عمق خشونت و بدرفتاری ها را آشکار می سازد. در این میان، مسئولین زندان و مقامات قضایی بارها این گزارش ها را انکار کرده یا با مواضع متناقض سعی در توجیه حوادث داشته اند که این امر بر ابهامات و نگرانی ها افزوده است.

«در زندان قرچک، مأموران چنان با باتوم و شوکر به زنان درویش حمله کردند که گویی نه انسان، بلکه موجوداتی بی جان را هدف قرار داده بودند. فریادهایی که در آن سوله ها پیچید، هیچ گاه از یادها نخواهد رفت.»

مسئولین دخیل در نقض حقوق بشر

در پی حوادث متعدد و گزارش های نقض حقوق بشر در زندان قرچک، نام برخی از مسئولین زندان توسط رسانه ها و سازمان های حقوق بشری مطرح شده است. از جمله این نام ها می توان به حمید محمدی، رئیس وقت زندان، و رضا حلوایی، پاسیار زندان، اشاره کرد که در گزارش ها به عنوان افراد دخیل در ضرب و شتم و بدرفتاری ها مطرح شده اند. این اشارات، مسئولیت پذیری مقامات را زیر سؤال برده و خواستار پاسخگویی آن ها در قبال اقداماتشان شده است.

واکنش های داخلی و بین المللی به وضعیت زندان قرچک

وضعیت اسفناک زندان زنان شهرری، از چشم نهادهای داخلی و بین المللی پنهان نمانده است. گزارش های متعدد و پیگیری های مداوم، منجر به واکنش های گسترده ای در هر دو سطح شده که فشارها برای بهبود شرایط و رعایت حقوق زندانیان را افزایش داده است.

پیگیری های داخلی

در داخل کشور، خانواده های زندانیان، فعالان حقوق بشر و برخی نمایندگان مجلس، تلاش هایی را برای پیگیری وضعیت زندان قرچک انجام داده اند. به عنوان مثال، در اوایل دهه ۹۰ شمسی، خانواده های زندانیان سیاسی زن در قرچک ورامین با نوشتن نامه ای خطاب به محمدحسن ضیایی فر، ریاست وقت کمیسیون حقوق بشر اسلامی، از وی برای رسیدگی فوری به وضع عزیزانشان استمداد طلبیدند. همچنین، در پی حوادث مربوط به ضرب و شتم زنان درویش در سال ۱۳۹۷، فراکسیون زنان مجلس خواستار دیدار با زنان درویش شد تا از نزدیک وضعیت آن ها را بررسی کند. این پیگیری ها، هرچند گاهی با مقاومت و انکار مواجه شده اند، اما به افزایش آگاهی عمومی و فشار بر مسئولین کمک کرده اند.

محکومیت های بین المللی

جامعه بین الملل نیز نسبت به شرایط زندان قرچک بی تفاوت نبوده است. سازمان های حقوق بشری معتبری مانند عفو بین الملل، بارها با صدور بیانیه ها و درخواست ها، خواستار رسیدگی فوری به وضعیت این زندان و آزادی زندانیانی شده اند که به ناحق در آن نگهداری می شوند. گزارش های متعدد سازمان های حقوق بشری بین المللی، به طور مستند به نقض فاحش حقوق بشر در این ندامتگاه اشاره کرده و خواستار پایبندی ایران به تعهدات بین المللی خود در زمینه حقوق زندانیان شده اند. این محکومیت ها، فشار سیاسی و دیپلماتیک بر ایران را افزایش داده و توجه جهانی را به این معضل جلب کرده است.

تحریم های بین المللی علیه زندان قرچک

ابعاد نقض حقوق بشر در زندان قرچک به حدی بوده که این ندامتگاه را در کانون توجه تحریم های بین المللی قرار داده است. در مهرماه ۱۳۹۷، برایان هوک، نماینده ویژه وزارت خارجه آمریکا در امور ایران، رسماً اعلام کرد که زندان قرچک به دلیل نقض فاحش حقوق بشر، در لیست تحریم های این کشور قرار گرفته است. این تحریم ها دو ماه بعد اجرایی شد. این اقدام، نشان دهنده جدیت جامعه جهانی در برخورد با موارد نقض حقوق بشر و ارسال پیامی قاطع به مسئولین مربوطه است. تحریم زندان، علاوه بر جنبه نمادین، می تواند بر دسترسی مسئولین مرتبط با آن به منابع و امکانات بین المللی تأثیر بگذارد.

افراد سرشناس زندانی شده در قرچک

طی سالیان اخیر، زندان قرچک نه تنها میزبان تعداد زیادی از زنان با جرایم مختلف بوده، بلکه بسیاری از فعالان مدنی، سیاسی و حقوق بشری زن نیز دوره ای از دوران حبس خود را در این ندامتگاه سپری کرده اند. حضور این افراد، توجه بیشتری را به شرایط این زندان جلب کرده است.

برخی از این افراد عبارتند از:

• نسرین ستوده: وکیل برجسته و فعال حقوق بشر، که به دلیل فعالیت های مدنی خود بارها بازداشت و به زندان قرچک تبعید شد.
• شکوفه یداللهی: یکی از زنان درویش گنابادی که در جریان حوادث گلستان هفتم بازداشت و به زندان قرچک منتقل شد و از بدرفتاری ها در این زندان شهادت داده است.
• سپیده قلیان: فعال کارگری و مدنی که به دلیل فعالیت های خود بازداشت و مدتی را در این زندان گذراند.
• نرگس محمدی: فعال حقوق بشر و برنده جایزه صلح نوبل که در مقاطع مختلفی در این زندان محبوس بوده است.
• گلرخ ایرایی: فعال مدنی و حقوق بشر که به دلیل نوشته هایش بازداشت و مدتی از حبس خود را در قرچک سپری کرد.

این لیست تنها نمونه ای از تعداد قابل توجهی از زنان فعال و کنشگر است که تجربه تلخ حبس در زندان قرچک را داشته اند. هر یک از این افراد، با شهادت ها و گزارش های خود، به روشن شدن ابعاد تاریک و نامطلوب این ندامتگاه کمک شایانی کرده اند.

جستارهای وابسته و مراکز مرتبط

برای درک کامل تر ساختار قضایی و زندان ها در تهران و اطراف، آشنایی با سایر ندامتگاه ها و مراکز مرتبط با زندان زنان شهرری می تواند مفید باشد. این مراکز، هر یک نقش خاصی در فرآیند قضایی و نگهداری زندانیان ایفا می کنند.

در منطقه و پیرامون تهران، چندین ندامتگاه و مرکز قضایی دیگر وجود دارد که ممکن است مورد جستجوی کاربران و مراجعین قرار گیرد. از جمله مهم ترین آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. ندامتگاه اوین: یکی از قدیمی ترین و شناخته شده ترین زندان های ایران که بیشتر زندانیان سیاسی و امنیتی مرد را در خود جای می دهد. گاهی زندانیان سیاسی زن نیز قبل از انتقال به قرچک، در این زندان نگهداری می شوند.
2. زندان فشافویه (ندامتگاه تهران بزرگ): یکی از بزرگترین زندان های ایران مخصوص زندانیان مرد با جرایم عمومی که در نزدیکی زندان قرچک قرار دارد.
3. کانون اصلاح و تربیت: مرکزی برای نگهداری و اصلاح نوجوانان و اطفال بزهکار، که در آن تلاش می شود تا محیطی آموزشی و تربیتی فراهم شود.
4. دادگاه های شهر ری و ورامین: این دادگاه ها مسئول رسیدگی به پرونده های قضایی مربوط به ساکنان این مناطق و نیز پرونده های زندانیان ندامتگاه های اطراف هستند.

علاوه بر این، در اطراف زندان قرچک برخی مراکز خدماتی نیز وجود دارند که برای خانواده ها یا کارکنان زندان ممکن است مورد نیاز باشند، از جمله اردوگاه گل تپه (خدمات اتباع) و پمپ گاز، که این موارد نیز در نقشه های محلی قابل مشاهده هستند. این مجموعه از مراکز، تصویری جامع از شبکه قضایی و تأمینی در منطقه تهران را ارائه می دهد.

نام مرکز	نوع مرکز	موقعیت کلی
ندامتگاه شهر ری (زندان زنان قرچک)	زندان زنان	شهرستان ری، حوالی قرچک
ندامتگاه اوین	زندان مردان (سیاسی/امنیتی)	شمال غرب تهران
زندان فشافویه (ندامتگاه تهران بزرگ)	زندان مردان (عمومی)	شهرستان ری، جنوب تهران
کانون اصلاح و تربیت	مرکز نگهداری نوجوانان	تهران

نتیجه گیری

زندان زنان شهرری تهران، که عموماً با نام ندامتگاه قرچک یا شهر ری شناخته می شود، فراتر از یک مرکز نگهداری زندانیان، به نمادی از چالش های جدی حقوق بشر در ایران تبدیل شده است. شرایط نامطلوب و غیرانسانی حاکم بر این ندامتگاه، شامل تراکم بیش از حد زندانیان، عدم تفکیک جرایم، وضعیت فاجعه بار بهداشتی و زیستی، و گزارش های مکرر از ضرب و شتم و بدرفتاری، تأثیرات عمیق و ویرانگری بر زندانیان و خانواده هایشان می گذارد.

تجربه های تلخ زندانیان سابق و مستندات ارائه شده توسط سازمان های حقوق بشری، به روشنی نشان می دهد که این زندان از حداقل استانداردهای بین المللی حقوق بشر و کرامت انسانی فاصله زیادی دارد. حضور فعالان سیاسی و مدنی زن در این زندان و تبعید آن ها از سایر مراکز، به ابعاد حساسیت برانگیز این موضوع افزوده و آن را به یک مسئله مهم در سطح ملی و بین المللی تبدیل کرده است. پیگیری های داخلی و محکومیت ها و تحریم های بین المللی، هرچند مهم بوده اند، اما همچنان برای ایجاد تغییرات بنیادین و تضمین رعایت حقوق اولیه زندانیان، نیاز به تلاش های گسترده تر و مستمر دارد.

ضروری است که توجه عمومی به وضعیت این زندان افزایش یابد و نهادهای داخلی و بین المللی به طور جدی و مداوم به پیگیری و نظارت بر شرایط آن ادامه دهند. تنها با شفافیت، مسئولیت پذیری و پایبندی به اصول حقوق بشر می توان امید داشت که وضعیت اسفناک این ندامتگاه بهبود یافته و کرامت انسانی زنان در بند حفظ شود. روایت هایی که از دل این دیوارها بیرون می آیند، نه تنها گواهی بر رنجی عمیق، بلکه فراخوانی برای اقدام و تغییر است.