تحلیلی بر مذاکرات موازی ایران با اروپا در استانبول/ چهار پازلی که مذاکرات مسقط را تکمیل می کند

رسول سلیمی: سفر مجید تخت روانچی معاون سیاسی و کاظم غریب آبادی معاون حقوقی و بین المللی وزارت امور خارجه ایران به ترکیه برای دیدار با دیپلمات های تروئیکای اروپایی (انگلیس فرانسه و آلمان) در استانبول نقطه عطفی در دیپلماسی هسته ای ایران بود. این مذاکرات که در بحبوحه گفت وگوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا در مسقط و پس از سفر دونالد ترامپ به خاورمیانه انجام شد توجه رسانه های جهانی را جلب کرد. 

این مذاکرات در ادامه گفت وگوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا در مسقط و دیدارهای قبلی تخت روانچی با مقامات اروپایی در وین برگزار شد. رویترز گزارش داد که ایران پیشنهاد دیدار با تروئیکای اروپایی را پیش از دور بعدی مذاکرات با آمریکا مطرح کرد که نشان دهنده تلاش تهران برای هماهنگی با اروپا در برابر فشارهای آمریکا است. این مذاکرات در هتل چراغان پالاس استانبول و با حضور انریکه مورا معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برگزار شده است. در همین راستا خبرگزاری آنادولو  اعلام کرد که ترکیه به عنوان میزبان نقش میانجی را ایفا کرد و عبدالله چلیک معاون وزیر خارجه ترکیه در افتتاحیه حضور داشته است.

در همین حال عباس عراقچی وزیر امور خارجه کشورمان در تماس تلفنی با دیوید لمی وزیر خارجه انگلیس بر لزوم گفت وگو در چارچوب احترام متقابل تأکید کرد. این مذاکرات در شرایطی برگزار شد که دونالد ترامپ در سفر به ریاض  ایران را «مخرب ترین نیروی خاورمیانه» خواند و تهدید به «فشار حداکثری» کرد. چه آنکه گاردین نیز در تحلیلی آورد که ایران با هدف کاهش تنش ها و حفظ نقش اروپا در مذاکرات هسته ای این دیدار را ترتیب داد. ناظران سیاسی معتقدند که انتخاب ترکیه به عنوان محل مذاکرات به دلیل روابط نزدیک آنکارا با تهران و غرب استراتژیک بود.

هدف مذاکرات: هماهنگی یا تقابل؟

این دور از مذاکرات در حالی پیگیری شد که مجید تخت روانچی بر این نکته تاکید کرد که: «ما با چشمان باز مذاکرات را پیش می بریم و هدفمان حفظ منافع ملی در چارچوب برجام است.» از این رو کارشناسان سیاسی معتقدند ایران به دنبال هماهنگی با اروپا برای جلوگیری از فعال سازی مکانیزم اسنپ بک (بازگشت خودکار تحریم ها) بود. لوموند نیز در تایید این گزاره گزارش داد که ایران با تأکید بر «احترام متقابل» خواستار تضمین اروپا برای حفظ برجام در برابر فشارهای آمریکا شد. چه آنکه غریب آبادی نیز به عنوان مذاکره کننده حقوقی بر لزوم رفع تحریم های غیرقانونی تأکید کرد و در دیدار قبلی با مورا (۲۵ دی ۱۴۰۳) از «گفت وگوهای سازنده» خبر داده بود.

این در حالی است که تروئیکای اروپایی به دنبال ایفای نقش میانجی بین ایران و آمریکا هستند اما همزمان خواستار محدودیت های سخت گیرانه تر بر برنامه هسته ای ایران شد. رویترز  نیز گزارش داد که مدیران سیاسی انگلیس فرانسه و آلمان در رم با ایران دیدار کرده و بر لزوم پایبندی به تعهدات برجامی تأکید کردند. گاردین نیز نوشت که اروپا نگران است که مذاکرات مسقط بدون مشارکت آنها به حاشیه رانده شود. نیویورک تایمز نیز تحلیل کرده که اروپا تحت فشار آمریکا ممکن است از اسنپ بک حمایت کند اما ترجیح می دهد از طریق دیپلماسی به توافق برسد.

چه آنکه خبرگزاری حریت هم در تحلیلی نوشت که ترکیه با میزبانی این مذاکرات به دنبال تقویت جایگاه خود به عنوان میانجی منطقه ای بود. آنچنان که عبدالله چلیک در بیانیه ای اعلام کرد: «ترکیه از هر تلاشی برای کاهش تنش ها حمایت می کند.» خبرگزاری آنادولو ترکیه هم نوشت که انتخاب استانبول به دلیل روابط متوازن ترکیه با ایران و اروپا فضای بی طرفی را فراهم کرد. تحلیلگر ترکیه ای سرهات گوونچ در حریت  این نقش را «فرصتی برای دیپلماسی فعال» خواند.

توافقات اولیه: گام های محتاطانه به سوی دیپلماسی

در چنین شرایطی در دیدار دیپلمات های ارشد ایران و اروپا توافق شد گفت وگوها در سطوح مختلف ادامه یابد. تخت روانچی نیز اعلام کرد که «دور بعدی مذاکرات با اروپا در برنامه است» هرچند زمان و مکان آن مشخص نشده است. هرچند رویترز در این باره نوشت که دو طرف بر لزوم برگزاری دور بعدی مذاکرات پیش از اجلاس شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی (خرداد ۱۴۰۴) توافق کردند.

این توافق نشانه ای از تمایل ترامپ برای جلوگیری از تشدید تنش ها بود. این در حالی است که غریب آبادی در بیانیه ای  اعلام کرد که ایران و اروپا بر «چارچوب برجام» به عنوان مبنای مذاکرات تأکید کردند. پولیتیکو نیز گزارش داد که اروپا پذیرفت که رفع تحریم ها باید بخشی از هر توافق باشد اما خواستار نظارت قوی تر آژانس بر تأسیسات هسته ای ایران شد.

چه آنکه آنادولو گزارش داد که دو طرف درباره مسائل منطقه ای از جمله بحران یمن و سوریه گفت وگو کردند و توافق کردند که از تشدید تنش ها جلوگیری شود. واشنگتن پست نیز  نوشت که ایران از اروپا خواست از فشارهای سیاسی در موضوعاتی مانند حقوق بشر خودداری کند که مورد پذیرش نسبی قرار گرفت. این توافق محدود نشانه ای از تلاش برای کاهش اختلافات غیرهسته ای بود.

نقاط اختلاف: موانع در مسیر توافق

مکانیزم اسنپ بک و تهدیدات اروپا
یکی از نقاط اصلی اختلاف تهدید اروپا به استفاده از مکانیزم اسنپ بک بود. عراقچی در تماس با لمی هشدار داد که هرگونه سوءاستفاده از اسنپ بک «پیامدهای جدی» خواهد داشت. گاردین نیز گزارش داد که انگلیس و فرانسه تحت فشار آمریکا ممکن است از اسنپ بک حمایت کنند اما آلمان ترجیح می دهد از طریق دیپلماسی عمل کند. در همین راستا تخت روانچی  اظهار کرد که «تناقض گویی های آمریکا و اروپا مذاکرات را سخت می کند». این اختلاف اعتماد ایران به اروپا را کاهش داد.

شروط سخت گیرانه اروپا
تروئیکای اروپایی خواستار محدودیت های جدید بر برنامه موشکی و فعالیت های منطقه ای ایران بود که با مخالفت تهران مواجه شد. لوموند نیز گزارش داد که ایران این شروط را «خارج از چارچوب برجام» خواند و بر رفع کامل تحریم ها تأکید کرد. نیویورک تایمز  نوشت که اروپا تحت فشار کنگره آمریکا ممکن است شروط سخت تری را مطرح کند که مذاکرات را پیچیده تر می کند. این اختلاف مانع اصلی توافق جامع بود.

اختلافات داخلی اروپا
تخت روانچی در این خصوص اظهار کرد که «اروپایی ها و روس ها هم نظر نیستند» که یکی از چالش های مذاکرات است. چه آنکه پولیتیکو نیز گزارش داد که آلمان رویکردی دیپلماتیک تر دارد در حالی که انگلیس و فرانسه به فشار حداکثری تمایل دارند.

مذاکرات موازی با اروپا همزمان با مذاکرات مسقط

سفر مجید تخت روانچی و کاظم غریب آبادی به استانبول برای مذاکره با تروئیکای اروپایی تلاشی برای حفظ اهرم های دیپلماتیک ایران در برابر فشارهای آمریکا بود. جزئیات مذاکرات شامل گفت وگو درباره برجام تحریم ها و مسائل منطقه ای بود که در هتل چراغان پالاس با حضور انریکه مورا برگزار شد. اهداف ایران حفظ برجام و رفع تحریم ها و اهداف اروپا میانجی گری و اعمال شروط جدید بود. توافقات شامل تداوم گفت وگوها تعهد به برجام و هماهنگی محدود منطقه ای بود. نقاط اختلاف به مکانیزم اسنپ بک شروط سخت گیرانه و عدم هماهنگی اروپا مربوط می شد. رسانه های اروپایی این مذاکرات را محتاطانه مثبت رسانه های ترکیه ای آن را فرصتی برای میانجی گری و رسانه های آمریکایی آن را شکننده خواندند. این مذاکرات اگرچه گامی برای دیپلماسی بود اما با توجه به فشارهای آمریکا و اختلافات داخلی اروپا شکننده باقی ماند.

در یک سطح تحلیل کلان مذاکرات استانبول در چهار محور اصلی قابل تحلیل است: زمینه سازی دیپلماتیک که با انتخاب ترکیه به عنوان میزبان و هماهنگی با اروپا شکل گرفت؛ اهداف متضاد که بین حفظ برجام توسط ایران و فشار برای شروط جدید توسط اروپا تنش ایجاد کرد؛ توافقات اولیه که بر تداوم گفت وگوها و چارچوب برجام متمرکز بود؛ و نقاط اختلاف که به اسنپ بک و شروط سخت گیرانه مربوط می شد. این محورها به صورت معناداری به هم متصل هستند: زمینه سازی دیپلماتیک بستری برای اهداف متضاد بود؛ توافقات اولیه تلاشی برای کاهش اختلافات بود؛ و نقاط اختلاف پیشرفت مذاکرات را مشکل می کند. اما ناظران سیاسی امید دارند مذاکرات موازی ایران با اروپا در ترکیه به پازلی در تکمیل و تقویت مذاکرات مسقط تبدیل شود.

311213