ترکیب نخ در پارچه کجراه – راهنمای جامع انواع خواص و کاربردها

پارچه کجراه با بافت مورب و مشخص خود یکی از پرکاربردترین و مقاوم ترین انواع پارچه در صنعت نساجی است. دوام بالا ایستایی مناسب و تنوع در ضخامت و جنس این پارچه را به گزینه ای ایده آل برای مصارف گوناگون از لباس کار و فرم مدارس گرفته تا مبلمان و دکوراسیون تبدیل کرده است. اما آنچه کیفیت خواص و در نهایت کاربرد نهایی پارچه کجراه را تعیین می کند در درجه اول ترکیب نخ به کار رفته در بافت آن است. آشنایی با انواع نخ ها و نسبت ترکیب آن ها به شما کمک می کند تا بهترین انتخاب را متناسب با نیاز و انتظار خود داشته باشید.

در این راهنمای جامع به بررسی عمیق ترکیب نخ در پارچه کجراه می پردازیم. از انواع الیاف متداول مانند پنبه و پلی استر گرفته تا مخلوط های رایج و تأثیر هر ترکیب بر ویژگی های پارچه همه چیز را پوشش خواهیم داد. هدف ما ارائه اطلاعات تخصصی و کاربردی است تا درک کاملی از این فاکتور حیاتی در کیفیت پارچه کجراه پیدا کنید و بتوانید با دانش کافی پارچه مناسب را تشخیص دهید یا انتخاب کنید.

پارچه کجراه چیست؟ نگاهی کوتاه به ساختار

پیش از پرداختن به ترکیب نخ لازم است با ساختار اصلی پارچه کجراه آشنا شویم. کجراه نوعی بافت پارچه است که با ایجاد خطوط مورب و موازی بر روی سطح پارچه مشخص می شود. این بافت که از جابجایی منظم نقاط تقاطع نخ های تار (عمودی) و پود (افقی) ایجاد می شود نسبت به بافت ساده (Plain Weave) تراکم بیشتری دارد و همین امر سبب استحکام و دوام بالاتر آن می شود. زوایای این خطوط مورب معمولاً ۴۵ درجه است اما می تواند متفاوت باشد. ساختار بافت کجراه فضای بیشتری برای قرارگیری نخ ها فراهم می کند و به پارچه انعطاف پذیری و مقاومت در برابر پارگی بیشتری می بخشد.

انواع الیاف متداول در ترکیب نخ پارچه کجراه

پارچه کجراه را می توان از انواع مختلفی از الیاف بافت. انتخاب الیاف تأثیر مستقیمی بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی پارچه نهایی دارد. در ادامه به رایج ترین الیافی که به صورت خالص یا ترکیبی در نخ کجراه استفاده می شوند می پردازیم.

نخ پنبه (Cotton) در پارچه کجراه

پنبه یکی از قدیمی ترین و پرکاربردترین الیاف طبیعی در صنعت نساجی است. استفاده از نخ پنبه در پارچه کجراه خواص منحصربه فردی به آن می بخشد :

• لطافت و راحتی : الیاف پنبه نرم هستند و پارچه ای با زیر دست (احساس لمس) دلپذیر ایجاد می کنند.
• قابلیت تنفس بالا : ساختار الیاف پنبه اجازه عبور هوا را می دهد و باعث خنکی و راحتی در آب وهوای گرم می شود.
• قابلیت جذب رطوبت : پنبه می تواند رطوبت زیادی را جذب کند که این ویژگی برای لباس های ورزشی یا محیط های گرم مفید است هرچند ممکن است زمان خشک شدن پارچه را افزایش دهد.
• ضد حساسیت : الیاف طبیعی پنبه معمولاً برای پوست های حساس مناسب هستند و کمتر باعث واکنش های آلرژیک می شوند.
• مقاومت در برابر حرارت : پنبه تحمل حرارتی بالایی دارد.

با این حال کجراه پنبه ۱۰۰٪ ممکن است معایبی نیز داشته باشد :

• چروک پذیری بالا : پارچه های پنبه ای به راحتی چروک می شوند و نیاز به اتوکشی دارند.
• آبرفت : پنبه خالص ممکن است پس از شستشو دچار آبرفت شود.
• مقاومت کمتر در برابر سایش : نسبت به الیاف مصنوعی مانند پلی استر مقاومت کمتری در برابر سایش و پارگی دارد.

نخ پلی استر (Polyester) در پارچه کجراه

پلی استر یک الیاف مصنوعی است که به دلیل خواص فیزیکی برتر به طور گسترده در ترکیب نخ پارچه کجراه استفاده می شود :

• دوام و استحکام بالا : پلی استر بسیار مقاوم در برابر کشش سایش و پارگی است.
• مقاومت در برابر چروک : پارچه های پلی استر کمتر چروک می شوند و شکل خود را بهتر حفظ می کنند.
• ثبات ابعادی : پلی استر آبرفت ندارد و شکل پارچه پس از شستشو ثابت می ماند.
• مقاومت در برابر مواد شیمیایی و کپک : الیاف پلی استر در برابر بسیاری از مواد شیمیایی کپک و حشرات مقاوم هستند.
• قابلیت شستشوی آسان و خشک شدن سریع : به دلیل جذب رطوبت پایین به سرعت خشک می شود.

معایب پلی استر شامل :

• قابلیت تنفس پایین تر : نسبت به پنبه کمتر قابل تنفس است.
• جذب رطوبت پایین : ممکن است در آب وهوای گرم باعث احساس گرما و تعریق بیشتر شود.
• احتمال ایجاد الکتریسیته ساکن : به خصوص در محیط های خشک.

نخ ویسکوز (Viscose) در پارچه کجراه

ویسکوز یک الیاف بازیافتی (Regenerated Cellulose) است که از منابع طبیعی مانند چوب به دست می آید اما فرآیند تولید آن شیمیایی است. ویسکوز خواصی مشابه پنبه دارد اما با برخی تفاوت ها :

• لطافت و درخشندگی : ویسکوز معمولاً نرم تر و براق تر از پنبه است.
• قابلیت جذب رطوبت بالا : حتی بیشتر از پنبه رطوبت جذب می کند.
• قابلیت رنگ پذیری خوب : رنگ ها را به خوبی جذب می کند.
• قابلیت تنفس : مشابه پنبه قابل تنفس است.

معایب ویسکوز در کجراه :

• استحکام پایین در حالت خیس : ویسکوز در حالت خیس ضعیف تر از پنبه و پلی استر است.
• چروک پذیری بالا : مانند پنبه مستعد چروک شدن است.
• نیاز به مراقبت بیشتر در شستشو : به دلیل ضعف در حالت خیس.

سایر الیاف

هرچند کمتر رایج اما الیاف دیگری مانند پشم ابریشم لینن (کتان) یا حتی الیاف اسپاندکس (برای کشسانی) نیز ممکن است در ترکیب نخ کجراه برای مصارف خاص استفاده شوند. پشم برای کجراه های گرم تر و مقاوم در برابر آب ابریشم برای کجراه های لوکس تر و لینن برای کجراه های تابستانی و تنفس پذیرتر کاربرد دارند.

تأثیر ترکیب نخ بر خواص پارچه کجراه

ترکیب الیاف مختلف در نخ تأثیرات چشمگیری بر ویژگی های نهایی پارچه کجراه دارد. هدف از ترکیب الیاف معمولاً بهره گیری از مزایای چندین الیاف و کاهش معایب آن ها است. رایج ترین ترکیب مخلوط پنبه و پلی استر است که به آن پلی استر پنبه یا پلی کتان می گویند.

پارچه کجراه پلی استر پنبه (Poly-Cotton Twill)

این ترکیب پرکاربردترین نوع پارچه کجراه است و به دلیل تعادل مطلوب بین خواص الیاف طبیعی و مصنوعی محبوبیت زیادی دارد. نسبت های مختلفی از پلی استر به پنبه در این پارچه استفاده می شود که رایج ترین آن ها عبارتند از :

• ۶۵٪ پلی استر و ۳۵٪ پنبه : این ترکیب دوام و مقاومت بالایی دارد. چروک پذیری آن کمتر از پنبه خالص است و ثبات ابعادی خوبی دارد. برای لباس کار یونیفرم و مصارفی که نیاز به شستشوی مکرر و دوام بالا دارند مناسب است. قابلیت تنفس آن کمتر از ترکیب های با درصد پنبه بالاتر است.
• ۸۰٪ پلی استر و ۲۰٪ پنبه : مقاوم تر و بادوام تر از ترکیب ۶۵/۳۵ است و چروک پذیری بسیار پایینی دارد. مناسب برای محیط های صنعتی و لباس هایی که در معرض سایش شدید هستند. راحتی و تنفس پذیری آن کمتر است.
• ۵۰٪ پلی استر و ۵۰٪ پنبه : تعادلی بین دوام پلی استر و راحتی پنبه ایجاد می کند. چروک پذیری متوسطی دارد و زیر دست آن نرم تر از ترکیب های با پلی استر بیشتر است. برای لباس های روزمره شلوار و پیراهن مناسب است.
• ۳۵٪ پلی استر و ۶۵٪ پنبه : به پنبه خالص نزدیک تر است و راحتی لطافت و قابلیت تنفس بیشتری دارد. اما چروک پذیری و آبرفت آن بیشتر از ترکیب های با پلی استر بالاتر است. برای لباس های مد و فشن که راحتی اولویت دارد استفاده می شود.

مزایای کجراه پلی استر پنبه :

کجراه پلی استر پنبه مزایای ترکیبی قابل توجهی دارد :

• دوام و ماندگاری : پلی استر به پارچه استحکام و مقاومت در برابر سایش می بخشد.
• مقاومت در برابر چروک و آبرفت : درصد پلی استر باعث کاهش چروک پذیری و ثبات ابعادی پارچه می شود.
• راحتی نسبی : وجود پنبه تنفس پذیری و لطافت را تا حدودی فراهم می کند.
• تنوع در کاربرد : با توجه به نسبت ترکیب برای مصارف بسیار متنوعی قابل استفاده است.
• قیمت مناسب : معمولاً از کجراه پنبه ۱۰۰٪ اقتصادی تر است.

معایب کجراه پلی استر پنبه :

• قابلیت تنفس پایین تر : نسبت به کجراه پنبه ۱۰۰٪ به خصوص در دماهای بالا.
• جذب رطوبت کمتر : ممکن است برای فعالیت های بسیار پرتعریق مناسب نباشد.
• پیلینگ (گلوله شدن سطح پارچه) : در برخی ترکیب ها و با کیفیت پایین تر نخ ممکن است پدیده پیلینگ رخ دهد.

جدول مقایسه خواص کجراه با ترکیب نخ های مختلف

کجراه ویسکوز پنبه

ترکیب ویسکوز و پنبه نیز در بافت کجراه استفاده می شود. این ترکیب لطافت و درخشندگی بیشتری نسبت به پنبه خالص دارد و قابلیت جذب رطوبت آن بالاست. اما مانند ویسکوز خالص ممکن است در حالت خیس ضعیف تر باشد و نیاز به مراقبت بیشتری در شستشو داشته باشد. این ترکیب برای لباس هایی که نیاز به دراپ (ریزش) زیبا و زیر دست نرم دارند مناسب است.

کجراه کتان (لینن) پنبه

مخلوط لینن و پنبه در کجراه پارچه ای بسیار تنفس پذیر خنک و با زیر دست خاص ایجاد می کند. این پارچه برای فصل تابستان ایده آل است اما چروک پذیری آن بالاست و ممکن است کمی خشک تر از پنبه خالص باشد. دوام آن خوب است و با هر بار شستشو نرم تر می شود.

فرآیند ترکیب نخ و بافت پارچه کجراه

ترکیب نخ در پارچه کجراه تنها به انتخاب الیاف محدود نمی شود بلکه فرآیند تولید نخ و سپس بافت پارچه نیز اهمیت دارد.

• ریسندگی نخ مخلوط : اگر قرار است از الیاف مختلف به صورت ترکیبی استفاده شود (مانند پلی استر پنبه) الیاف قبل از فرآیند ریسندگی با نسبت های دقیق مخلوط می شوند. این ترکیب باید به صورت یکنواخت انجام شود تا نخ حاصله در تمام طول خود دارای ترکیب ثابتی باشد. کیفیت فرآیند ریسندگی و تاب (Twist) نخ نیز بر استحکام و ظاهر نهایی پارچه تأثیر می گذارد.
• بافت کجراه : نخ های تولید شده (یا نخ های خالص) سپس بر روی دستگاه های بافندگی تار و پودی قرار می گیرند. برای تولید پارچه کجراه دستگاه بافندگی باید قادر به اجرای طرح بافت کجراه باشد. در این بافت نخ پود به جای عبور یک در میان از روی و زیر نخ های تار (مثل بافت ساده) از روی چند نخ تار عبور کرده و سپس از زیر یک نخ تار می گذرد و این الگو در هر رج به صورت پلکانی جابجا می شود و خطوط مورب را ایجاد می کند. تراکم نخ های تار و پود (تعداد نخ در واحد سطح) نیز بر وزن ضخامت و تراکم پارچه کجراه تأثیر می گذارد.

عوامل مؤثر بر کیفیت پارچه کجراه مرتبط با ترکیب نخ

کیفیت نهایی پارچه کجراه با ترکیب نخ آن ارتباط تنگاتنگی دارد. علاوه بر نوع و نسبت الیاف عوامل دیگری نیز در این زمینه نقش دارند :

• کیفیت الیاف خام : حتی بهترین ترکیب نیز اگر از الیاف خام بی کیفیت (مثلاً پنبه با الیاف کوتاه و ناخالص یا پلی استر با استحکام پایین) تهیه شده باشد نتیجه مطلوب نخواهد داشت.
• نمره نخ (Yarn Count) : نمره نخ نشان دهنده ظرافت یا ضخامت نخ است. نخ های ظریف تر برای پارچه های کجراه سبک تر و لطیف تر و نخ های ضخیم تر برای پارچه های سنگین تر و بادوام تر استفاده می شوند. ترکیب الیاف بر نمره نخ قابل تولید تأثیر می گذارد.
• تاب نخ (Yarn Twist) : میزان تاب نخ بر استحکام زیر دست و مقاومت در برابر پیلینگ تأثیرگذار است. تاب مناسب برای هر ترکیب الیاف و کاربرد مورد نظر اهمیت دارد.
• یکنواختی نخ : نخ باید در تمام طول خود یکنواخت باشد؛ عدم یکنواختی می تواند منجر به نقاط ضعف یا ظاهر نامطلوب در پارچه شود.
• فرآیندهای تکمیلی : پس از بافت پارچه کجراه ممکن است تحت فرآیندهای تکمیلی مانند رنگرزی چاپ مرسریزاسیون (برای پنبه) ضد آب کردن یا ضد چروک کردن قرار گیرد. این فرآیندها نیز باید با توجه به ترکیب نخ انجام شوند.

کاربردهای پارچه کجراه بر اساس ترکیب نخ

ترکیب نخ تعیین کننده اصلی مناسب بودن پارچه کجراه برای کاربردهای مختلف است :

• لباس کار و یونیفرم صنعتی : عمدتاً از کجراه پلی استر پنبه با درصد پلی استر بالا (مانند ۸۰/۲۰ یا ۶۵/۳۵) استفاده می شود. دوام مقاومت در برابر سایش و شستشوی مکرر در این کاربرد حیاتی است.
• لباس فرم مدارس : معمولاً از کجراه پلی استر پنبه با نسبت های متعادل تر (مانند ۶۵/۳۵ یا ۵۰/۵۰) استفاده می شود که هم دوام کافی برای استفاده روزمره دانش آموزان را داشته باشد و هم راحتی نسبی را فراهم کند.
• شلوار و پوشاک روزمره : کجراه پنبه ۱۰۰٪ یا پلی استر پنبه با درصد پنبه بالاتر (مانند ۵۰/۵۰ یا ۳۵/۶۵) به دلیل راحتی لطافت و قابلیت تنفس بیشتر مناسب هستند.
• پارچه های رومبلی و دکوراسیون : ممکن است از کجراه با ترکیب های مختلف از جمله مخلوط های با الیاف طبیعی یا حتی الیاف ضخیم تر برای استحکام و ایستایی بیشتر استفاده شود.
• پارچه های نظامی و تخصصی : ممکن است از ترکیب های خاصی از الیاف مصنوعی با ویژگی های خاص مانند مقاومت در برابر آتش یا آب در بافت کجراه استفاده شود.

نگهداری و شستشوی پارچه کجراه بر اساس ترکیب نخ

دستورالعمل های نگهداری و شستشوی پارچه کجراه باید با توجه به ترکیب نخ آن تعیین شود :

• کجراه پنبه ۱۰۰٪ : معمولاً قابل شستشو با آب گرم است اما ممکن است نیاز به اتوکشی با حرارت بالا داشته باشد. مستعد آبرفت است بنابراین بهتر است قبل از دوخت شسته شود.
• کجراه پلی استر ۱۰۰٪ : قابل شستشو با آب سرد یا ولرم است و به سرعت خشک می شود. نیاز کمی به اتوکشی دارد و در صورت لزوم باید با حرارت پایین اتو شود تا از آسیب به الیاف جلوگیری شود.
• کجراه پلی استر پنبه : دستورالعمل شستشو بسته به نسبت ترکیب متفاوت است. به طور کلی شستشو با آب ولرم و خشک کردن در دمای متوسط توصیه می شود. اتوکشی معمولاً با حرارت متوسط انجام می شود. مقاومت بیشتری در برابر آبرفت نسبت به پنبه خالص دارد.
• کجراه ویسکوز یا مخلوط های حاوی ویسکوز : نیاز به مراقبت بیشتری دارد. شستشو با آب سرد و به صورت دستی یا با چرخه ملایم ماشین لباسشویی توصیه می شود. از چلاندن شدید خودداری شود و بهتر است در حالت افقی خشک شود. اتوکشی با حرارت پایین و معمولاً در حالت مرطوب انجام می شود.

همیشه توصیه می شود به برچسب مراقبت روی محصول نهایی توجه کنید زیرا ممکن است فرآیندهای تکمیلی خاصی بر روی پارچه انجام شده باشد که دستورالعمل های شستشو را تغییر دهد.

اهمیت انتخاب ترکیب نخ مناسب

انتخاب ترکیب نخ مناسب در بافت پارچه کجراه تصمیمی حیاتی است که بر عملکرد دوام راحتی و هزینه محصول نهایی تأثیر مستقیم دارد. تولیدکنندگان پارچه با درک عمیق از خواص هر لیف و نیاز بازار هدف اقدام به ترکیب الیاف با نسبت های دقیق و کنترل شده می کنند. این دانش فنی امکان تولید پارچه های کجراه با ویژگی های سفارشی برای کاربردهای بسیار متنوع را فراهم می آورد و به مصرف کنندگان و تولیدکنندگان پوشاک و منسوجات کمک می کند تا با انتخابی آگاهانه به بهترین نتیجه دست یابند.

سوالات متداول

رایج ترین ترکیب نخ در پارچه کجراه کدام است؟

رایج ترین ترکیب پلی استر پنبه است که از مخلوط الیاف پلی استر و پنبه با نسبت های متفاوت (مانند ۶۵/۳۵ یا ۸۰/۲۰ پلی استر به پنبه) تهیه می شود و تعادلی بین دوام و راحتی ارائه می دهد.

آیا کجراه پنبه ۱۰۰٪ بادوام تر از کجراه پلی استر پنبه است؟

خیر کجراه پلی استر پنبه به خصوص ترکیب هایی با درصد پلی استر بالاتر معمولاً به دلیل مقاومت ذاتی الیاف پلی استر در برابر سایش و پارگی بادوام تر و مقاوم تر از کجراه پنبه ۱۰۰٪ است.

ترکیب نخ چگونه بر قیمت پارچه کجراه تأثیر می گذارد؟

نوع و کیفیت الیاف تأثیر مستقیمی بر قیمت دارند. معمولاً کجراه پنبه ۱۰۰٪ با کیفیت بالا و کجراه با الیاف خاص (مانند پشم یا لینن) گران تر از کجراه پلی استر پنبه هستند. درصد پلی استر نیز می تواند بر قیمت تأثیرگذار باشد.

کدام ترکیب کجراه برای لباس کار در محیط های گرم مناسب تر است؟

برای محیط های گرم کجراه با درصد پنبه بالاتر (مانند کجراه پنبه ۱۰۰٪ یا پلی استر پنبه با درصد پنبه بیشتر) به دلیل قابلیت تنفس و جذب رطوبت بالاتر پنبه معمولاً راحت تر است.

چگونه می توان ترکیب نخ پارچه کجراه را تشخیص داد؟

دقیق ترین راه بررسی برچسب اطلاعات پارچه است. در صورت عدم وجود برچسب می توان با روش های تجربی مانند تست سوختن (که نیاز به تخصص دارد) یا بررسی زیر دست و ظاهر پارچه تا حدودی نوع الیاف را تخمین زد.

آیا ترکیب نخ بر آبرفت پارچه کجراه تأثیر دارد؟

بله الیاف طبیعی مانند پنبه مستعد آبرفت هستند. حضور پلی استر در ترکیب نخ به طور قابل توجهی آبرفت پارچه کجراه را کاهش می دهد و باعث ثبات ابعادی بیشتر آن می شود.

کجراه پلی استر پنبه برای چه کاربردهایی توصیه می شود؟

کجراه پلی استر پنبه برای طیف وسیعی از کاربردها از جمله لباس کار یونیفرم مدارس لباس های تبلیغاتی شلوار پیراهن و حتی برخی مصارف دکوراسیون داخلی که نیاز به دوام و نگهداری آسان دارند توصیه می شود.

آیا ترکیب نخ بر رنگ پذیری پارچه کجراه تأثیر می گذارد؟

بله الیاف مختلف خواص رنگ پذیری متفاوتی دارند. پنبه رنگ ها را به خوبی جذب می کند در حالی که پلی استر نیاز به رنگ های دیسپرس خاص دارد. در کجراه ترکیبی ممکن است از ترکیبی از رنگ ها یا روش های رنگرزی استفاده شود تا هر دو لیف به خوبی رنگ بگیرند.

منظور از نمره نخ در کجراه چیست و چه ارتباطی با ترکیب نخ دارد؟

نمره نخ نشان دهنده ظرافت آن است. هرچه نمره بالاتر باشد نخ ظریف تر است. ترکیب الیاف بر حداکثر نمره نخ قابل ریسندگی تأثیر می گذارد؛ مثلاً از الیاف بلندتر و مستحکم تر می توان نخ های ظریف تری ریسید که این الیاف ممکن است گران تر باشند.

آیا می توان کجراه را با الیاف بازیافتی تولید کرد؟

بله استفاده از الیاف بازیافتی به خصوص پلی استر بازیافتی (RPET) و ویسکوز تولید شده با فرآیندهای پایدارتر در صنعت نساجی رو به افزایش است و می توان از این الیاف نیز در ترکیب نخ پارچه کجراه استفاده کرد.