پاکسازی گل سنگ ها در تخت جمشید فعال است

راکو/فارس مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید از فعال بودن کارگاه های پاکسازی گل سنگ ها در مجموعه جهانی تخت جمشید خبر داد و گفت: گل سنگ ها یکی از مهمترین عوامل آسیب رسان در بناهای تاریخی به خصوص آثار سنگی محسوب می شوند و عملیات پاکسازی گل سنگ ها در مجموعه جهانی تخت جمشید به صورت کارگاه و توسط تیمی از کارشناسان حفاظت و مرمت انجام می شود و همچنان ادامه دارد.

علیرضا عسکری چاوردی امروز، اول اردیبهشت با اشاره به انتشار اخباری در فضای مجازی با عنوان «تخت جمشید را قارچ گرفت» گفت: گل سنگ ها یکی از مهم ترین عوامل آسیب رسان در بناهای تاریخی به ویژه آثار سنگی محسوب می شوند که این معضل در ایران کمتر و در بناهای سنگی کشورهای اروپایی به ویژه کشور ایتالیا بسیار بیشتر است.

مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید با بیان این که گل سنگ ها انواع بسیار زیادی دارد، تصریح کرد: بر اساس نظر متخصصان بیولوژیست، گل سنگ از یک موجود زنده تشکیل شده از اجماع بسیار نزدیک قارچ ها و جلبک هاست، در این هم زیستی جلبک ها از طریق عمل فتوسنتز، مواد آلی تولید کرده که به مصرف قارچ ها می رسد و از سوی دیگر قارچ ها با ترشح اسید، سبب انحلال مواد معدنی سنگ می شوند که به مصرف جلبک ها می رسد.

عسکری ادامه داد: البته تمامی متخصصان با این نظریه هم عقیده نیستند اما تمامی متخصصان اعم از حوزه میراث فرهنگی و بیولوژیست ها بر این باورند که رشد گل سنگ ها می تواند به سنگ آسیب وارد کند.

وی با اشاره به اینکه با توجه به تنوع گل سنگ ها، تاکنون یک درمان قطعی و واحد برای آن ارایه نشده است، افزود: کشورهای مختلف راه حل های متفاوتی را برای پاکسازی آن ها پیشنهاد می کنند هر چند استفاده از بعضی از روش های مناسب بوده است اما انتقادهایی هم درباره آن ها وجود دارد.

مدیر پایگاه پژوهشی میراث جهانی تخت جمشید تصریح کرد: در گذشته مرمتگران تجربی با آب و برس اقدام به پاکسازی گلسنگ ها می کردند که این روش راحت ترین روش است اما معایب زیادی دارد که عبارت است از انتشار گل سنگ ها، از بین نرفتن لیف گل سنگ ها و به وجود آمدن انواع جدیدی از گل سنگ ها که از شروع کار بنیاد پژوهشی پارسه- پاسارگاد روش پاکسازی با روش شستشو و برس در تخت جمشید منسوخ شد.

عسکری یادآور شد: پایگاه تخت جمشید از 17 سال پیش تا کنون مطالعات بسیار گسترده ای در خصوص نوع و روش های پاکسازی گل سنگ ها آغار کرده است و این مطالعات با همکاری مراکز بین المللی و مراکر تخصصی ایرانی همچنان در حال انجام است.

وی با تاکید بر اینکه می توان گفت تخت جمشید نخستین سایت ایرانی است که گل سنگ ها مورد بررسی های تخصصی قرار گرفتند و نخستین مکانی است که با گل سنگ ها به صورت علمی برخورد شده و مقدار زیادی از این عوامل آسیب رسان از سطح آثارسنگی زدوده شده است، تصریح کرد: در سال 1390 تنها بخشی به عنوان آزمایش توسط هیات مرمت و باستان شناسی ایرانی- ایتالیایی انجام شد و در این پروژه کارشناسان ایرانی و کارشناسانی از دانشگاه بلونیا، موسسه ایزیایو و ایکروم فعالیت داشتند. پس از اینکه نتایج استفاده از یک نوع مواد گلسنگ زدا مثبت تشخیص داده شد در سال 1398 کاخ شورا و کاخ تچر توسط مرمتگران بدون مرز و با همکاری نزدیک کارشناسان ایرانی گل سنگ ها پاکسازی و آثار سنگی مرمت شد.

مدیر پایگاه پژوهشی میراث جهانی تخت جمشید گفت: هیات باستان شناسی و مرمت ایرانی – ایتالیایی آزمایش هایی روی یکی از دیواره های بدون نقش در تخت جمشید انجام دادند تا پس از چند سال دوباره مورد بررسی قرار گیرد. نکته حایز اهمیت اینکه پاکسازی گل سنگ ها و رویش آن ها بسیار پیچیده است و برای دیدن نتایج منتج از پاکسازی ها نیاز به یک دوره چندساله است.

عسکری گفت: به عنوان نمونه ممکن است مواد گلسنگ زدا در ایتالیا مفید تشخیص داده شده باشد اما در ایران با توجه به نوع گل سنگ و جنس سنگ و شرایط آب و هوایی مناسب نباشد. بنابراین نمی توان بدون انجام مطالعات مستمر و تخصصی دارویی را استفاده کرد. از این رو کارشناسان و مدیریت تخت جمشید استفاده از هر گونه مواد گلسنگ زدا را با توجه به سوابق مفید آن در تخت جمشید تجویز و استفاده می کنند.

وی با اشاره به اینکه معمولا پاکسازی گل سنگ ها باید همزمان با اقدامات حفاظتی و مرمتی انجام شود، تاکید کرد: ضروری است برای پاکسازی هر بخش، یک کارگاه مرمتی تعریف شود تا پس از پاکسازی گل سنگ ها، اقدامات حفاظتی و مرمتی انجام شود، در غیر انصورت پاکسازی ها ممکن است نه تنها مثبت نباشد بلکه برای آثار تاریخی زیان بار هم باشد.

مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید افزود: مجموعه تخت جمشید طی برنامه های از پیش تعیین شده اقداماتی را در راستای پاکسازی گل سنگ ها و حفاظت و مرمت آن مد نظر دارد. هم اکنون یک کارگاه فعال در کاخ آپادانا مشغول عملیات پاکسازی گل سنگ هاست. کارگاه پلکان شمالی کاخ آپادانا نیز زودی ایجاد خواهد شد است و نکته حایز اهمیت اینکه برای پاکسازی پلکان شمالی کاخ آپادانا متخصصان ایرانی و خارجی با مرمتگران تخت جمشید همکاری خواهند داشت و یا اینکه به عنوان مشاور همکاری می کنند.

وی در ادامه در خصوص موضوع قارچ ها گفت: در واقع قارچ ها موجودات هتروتروفیک یوکاریوتی هستند که با دیواره سلولی سخت خود که از ماده کیتین ساخته شده شناخته می شوند. در میراث جهانی تخت جمشید نمونه هایی از قارچ های مرستماتیک میکروسکوپی و مخمری سیاه دیده می شود و در واقع ایجاد رابطه همزیستی بین قارچ و حداقل یک میکرو ارگانیسم فتوسنتز کننده، منجر به شکل گیری گلسنگ می شود.

عسکری اد امه داد: گل سنگ ها در سراسر سطح خشکی جهان پراکندگی دارند به طوری که حدود هشت درصد سطح خشکی ها با گلسنگ پوشیده شده است و گفته می شود قدیمی ترین فسیل آن ها حدود 600 میلیون سال قدمت دارد.

مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید با بیان اینکه وجود گلسنگ ها و قارچ ها بر روی آثار سنگی موضوع تازه و عجیبی نیست، افزود: قاعدتاً هرجا سنگ باشد، احتمال حضور گلسنگ هم هست. این مسیله در طول تاریخ حفاظت و مرمت مجموعه تخت جمشید مورد نظر بوده و تحقیقاتی بر روی آن اعمال شده و همچنین اقدامات عملی و موثری هم انجام شده است.

به گفته عسکری با توجه به سطح وسیع آثار سنگی در محوطه تخت جمشید و حساسیت موضوع برخورد با عوامل بیولوژیک، نمی توان یک فرمول کلی را بسط داد و اقدام کرد و تا به حال در کارگاه های مرمت و پروژه های انجام شده، به صورت موردی گل سنگ ها از سطح آثار حذف شده اند.

وی به مدیریت بحران محوطه میراث جهانی تخت جمشید در بخش گلسنگ ها نیز اشاره و تصریح کرد: از سال 82 مطالعات میدانی بر روی نقش برجسته هایی که درگیر تهدید طبیعی گلسنگ بوده اند، بطور ویژه آغاز شد. بنا بر این مطالعات میدانی که تا کنون بنا بر اظهارات کارشناس گلسنگ بیش از 100 گونه گل سنگ در محوطه شناسایی شده است که پیش تر اخبار این پروژه تحقیقاتی از سوی پایگاه میراث جهانی تخت جمشید، منتشر شده بود.

مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید بیان کرد: در امر پاکسازی و برطرف کردن گل سنگ ها، به عنوان نمونه موردی، در بخشی از دیواره شمالی صفه اقداماتی برای مهار گل سنگ به روش نوین اجرا شد و در اقدام حفاظتی فوق که به عنوان پایلوت انجام شد، شیوه شوک حرارتی از سوی کارشناسان پایگاه مورد استفاده قرار گرفت که این روش همچنان مورد توجه است.

وی با بیان اینکه روش نوین شوک حرارتی مزایایی همچون متلاشی کردن ریسه های گل سنگ به صورت عمقی تر داشته و عیب آن بحث زمان استفاده از این روش است که تنها در دو ماه گرم سال (بازه زمانی پانزدهم تیر تا پانزدهم مرداد) قابلیت اجرایی دارد، تصریح کرد: این روش در حال حاضر با توجه به تحقیقات پژوهشی انجام شده، جایگزین مناسب گل سنگ زدایی به روش محلول های شیمیایی بوده که آسیب کمتری بر روی آثار خواهد داشت.

عسکری با بیان اینکه طی دو سال اخیر پایش اقدامات گل سنگ زدایی با روش نوین مهار گلسنگ از سوی کارشناسان مرمت در محوطه انجام شده است، گفت: علی رغم مزایای روش مذکور، نمی توان این روش را قطعی ترین راه نجات نقوش و آثار در راستای ایمن ماندن از تخریب ناشی از گلسنگ دانست، به همین دلیل اهمیت انجام مطالعات پژوهشی، تکمیلی و تحلیلی حاصل از مطالعات قبلی برای دستیابی به روش های جدیدتر و اثرگذارتر در حال انجام است.

مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید در ادامه با اشاره به اینکه پروژه گلسنگ زدایی از کاخ های تچر و کاخ شورا انجام شده و در تالار آپادانا نیز در روزهای اخیر آغاز شده است، اظهار کرد: مستندسازی و مستندنگاری محل گل سنگ ها در تخت جمشید در حال انجام است و تا یک ماه دیگر رویداد دانش بنیان در راستای حل موضوع گل سنگ در تخت جمشید برگزار می شود.

وی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به اینکه حفاظت و مرمت در مجموعه میراث جهانی تخت جمشید با رویکرد حفاظت و استحکام بخشی در کاخ های آپادانا، هدیش، تالار شورا، کاخ صد ستون و آرامگاه خشایارشا در حال انجام است و حفاظت برخی از نقش برجسته ها در اسفند 1402 به پایان رسیده است، افزود: در برنامه جامع حفاظتی تخت جمشید برنامه حفاظت پلکان شمالی کاخ آپادنا، تالار شورا، مرمت بناهای برزن جنوبی تخت جمشید و مرمت اشیای موز ه ای تخت جمشید در سال 1403 انجام می شود. در سال اخیر، موزه تخت جمشید ساماندهی و طرح توسعه آن آغاز می شود و دروازه پردیس پارسه مرمت و احیا می شود.

پایان خبر راکو