پاسخ بختیار به پرسش «چرا انقلاب شد؟»

آفتاب نیوز :

هفدهم اسفند 1362، پنج سال پس از پیروزی انقلاب، شاپور بختیار آخرین نخست وزیر رژیم پهلوی، در آخرین نوار مصاحبه با پروژه ی تاریخ شفاهی هاروارد در پاسخ به ضیاء صدقی، مصاحبه کننده که از او پرسید: «.. به نظر شما این جریانی که در ایران به وجود آمد مهم ترین دلیل آن چه بود که ما به این جا رسیدیم؟» این طور پاسخ داد:

به نظر من مهم ترین دلیلش یکی اقتصادی بود و یکی اجتماعی. دلیل سیاسی اش اهمیت نداشت. اتفاقا شاه با تمام بلندپروازی هایی که می کرد یک Balance of Power مابین شوروی و آمریکا و ممالک غربی را حفظ می کرد تا حد زیادی. باید توجه بکنیم به آن دو فاکتوری که بنده عرض کردم یعنی اجتماعی و اقتصادی. برای اقتصادی اش حرف ژیسکاردستن را در همان جلسه برای تان خواهم گفت. اما برای اجتماعی اش این است که مملکت ایران بعد از سقوط مصدق یک روز هم حق نداشت که یک حزبی شبیه به حزب نیروی سوم، حزب ایران، جبهه ملی از این چیز ها داشته باشد و شاه مصرّا، و این بدبختی او بود، وقتی که حس می کرد این جریان به یک جایی به مصدق برمی گردد راجع به این موضوع آلرژی پیدا می کرد و او تا روز های آخر حتی توی بستر مرگش هم همین طور بود که توی کتابم هم این موضوع را نوشتم. پس هیچ چیز اصیل ملی، هیچ تشکیلاتی در مدت 25 سال این آدم نگذاشت نضج بگیرد.

اگر مثل مثلا چهل یا چهل ویک هم یک سروصدایی بود خفه می کردند. انتخابات چنین چنان. این است که از نظر اجتماعی به نظر من شاه به آن نیروی اصیل ملی راه نداد، جلوی سیل را گرفتید از این طرف ها می خواهد به یک صورتی بگذرد. یک عده از این جوانان ما رفتند مجاهد شدند با تعلیمات حالا یا کمونیستی یا چیز دیگر، ولی با لعاب مذهبی و یک عده ای هم رفتند فدایی شدند با لعاب مارکسیستی. در مقابل این ها بایستی یک کوران اصیل ملی باشد، شاه این را قبول نمی کرد.

تحمل آخوند می کرد، تحمل توده ای می کرد، و می گفت: «آمریکایی ها ببینید.» توده ای ها را می زد، ولی نمی گذاشت اصلا نطفه ی یک حزب مردمی در ایران به وسیله ی ملیّون درست بشود. پس در این صورت روزبه روز مردم مجبور بودند به طرف یکی از این دوتا بروند که رفتند و دیدیم. این اجتماعی اش بود. اما اقتصادی اش، هیچ تردیدی نیست که البته هم هنری نیست که در این زمان سطح زندگی مردم ایران بالا آمده بود.

آدم باید انصاف هم داشته باشد من توی کتابم هم نوشتم، نمی دانم کدام اش بود، که ایرانی یک خاصیتی دارد که بی انصاف است و یک خاصیت دیگر هم دارد که خیلی پررو است [..]نمی دانم شما آقای رجوی یا آقای بنی صدر را دیده اید یا نه؟ نمی دانم این ها واقعا چطور توجیه می کنند، بله اشتباه کردم خیلی ساده است بله اشتباه باز اشتباه. ولی نمی گویند که ما خودمان این قانونی را که گذراندند قبول کردیم. مگر حق نمی دهد به [آیت الله]خمینی که آقای بنی صدر را بیرون بکند؟ یک مورد را عرض کردم که [آیت الله]خمینی قانون را اجرا کرد و آن هم در مورد بنی صدر بود که بر طبق همان قانون او را برداشت. پس این مسیله اجتماعی اش را کنار بگذارم مسیله ی اقتصادی آن، البته یک ترقیاتی شده بود و یک کارخانه هایی آمده بود، خیلی خیلی کار های بد شده بود و خیلی مخصوصا متظاهرانه کار می کردند، تمامش کارتون بود، تمامش فساد بود. تمام این چیز ها صحیح است، اما یک چیز هایی هم شده بود و نمی شود منکر آن شد.

سد هایی که در ایران ساخته شد، خب این ها مال ملت ایران است. اتفاقا من یک مقدار زیادی در زندگی ام کمک به این ها می کردم؛ چون مشاور حقوقی یک شرکت فرانسوی بودم که چیز می کرد. من متن حقوقی فرانسه و فارسی اش را با هم تطبیق می کردم و در حدود سه چهار سال از این جا زندگی می کردم. برای آن قسمتی که گفتید اگر خواستید این تکه را هم بگذارید. اما مسیله ی اقتصادی یک روزی به یک جای عجیبی رسید.

یک روز ما از سه میلیارد دلار رسیدیم به هجده میلیارد دلار، در عرض 48 ساعت. خب این پول ممکن بود عاقلانه با سرمایه گذاری تدریجی و با بهره های متناسب وارد ارگانیسم اقتصادی ایران بشود و ایران را یک Infrastructure اقتصادی صحیح بدهد. این کار را ما نکردیم. تکنیسین های کافی نداشتیم و چیز های دیگر. یک دفعه سیل پول آمد که این پول ها را یک مقداری اش دور می زد و برمی گشت به آمریکا به انگلیس به فرانسه بدون این که فایده ای داشته باشد. اغلب یا اسلحه بود. یک مقداریش هم دزدان حرفه ای آریامهری افتادند و خوردند.

اختلاف ثروت به یک جای عجیبی رسید. شما وقتی فکر کنید زمانی که رضاشاه رفت رضاشاه بود که اندازه ی تمام مردم ایران ثروت داشت و پانزده نفر هم بودند اشخاصی که متمول بودند و صد نفر هم بودند اشخاصی که بورژوازمان می توانستند زندگی کنند C’est tout دیگر چیزی نبود همین بودند. این جا مسیله طور بدی شده بود. این جا یک طبقه ای درست شد که میلیون آدم بود که این ها دزدان قهار بودند و سطح زندگی شان به یک جای عجیبی رسیده بود. حقوق رسیده بود به ماهی صد هزار تومان. به کی؟ به مهندس کشاورزی مدرسه کرج. این خونی که به بدن تزریق می کنند وقتی بیشتر از قدر کافی باشد این Trouble، ناراحتی می دهد، این سرگیجه می آورد.

خدای نخواسته اگر روزی داشتید و خواستند این کار را بکنند، چون من داشتم و این کار را کردند پس از دو لیتر من سرم گیج می رفت. ایران از نظر اقتصادی یک مقدار زیادی پول یک مرتبه تزریق شد. بایستی که همان سه میلیون را شش میلیون می کردند بعد هشت میلیون می کردند و Infrastructure را درست می کردند و کادر ها را تربیت می کردند و این پروژه ها را با این کار پیاده می کردند، نکردند.

از این جهت این طور شد. اما راجع به ژیسکاردستن که در همان جلسه به من گفت: «یک روزی من در سن موریتس برای اسکی بازی رفته بودم و وزیر دارایی فرانسه بودم در سال 1973» در سال 1973 و خب آدمی است که در اقتصاد لیبرال خیلی وارد است. اتفاقا وقتی من رفته بودم به Foreign Relation Council هفته قبل از من ژیسکاردستن آن جا رفته بود و صحبت کرده بود بعد من هفته بعد رفتم به نیویورک و صحبت کردم. در این جریان ایشان می گفت: «من شاه را در سن موریتس دیدم و به من گفت که آقای ژیسکاردستن ما امسال به جای چهار میلیارد، هجده میلیارد خواهیم داشت و من این را می خواهم فوری وارد اقتصاد مملکت بکنم.» این طور که خود ژیسکاردستن می گوید می گفت گفتم که:

“Majesteé , vous allez preparer vous – meme une revolution contre vous-meme. ”

اعلیحضرتا، یک انقلاب خودتان به دست خودتان برای خودتان درست می کنید. این حرفی بود که ژیسکاردستن زد روی همان جریانی که جنابعالی هم به آن اشاره کردید در همان جا؛ و من این را از نظر اقتصادی حرف صحیحی می دانم.

در ایران یک بغض و عناد و کینه ای پیدا شده بود نسبت به این دزدان و این اشخاصی که دیگر خدا می داند که چه کار می کردند که برای شما حالا اصلا قابل تصور نیست و آقای خمینی آنتی تز این را آورد گو این که دزدی بیشتر هم شده و شاید کمتر هم نشده و از نظر اجتماعی دیگر چه عرض کنم و مملکت به چه حالی است و می بینید [..]آخوند هرچه هم داشته باشد… دیگر فلان زن بدکاره کاباره را نمی آورد بگوید لخت بشو برای مهمانان من امشب من به تو صد هزار تومان می دهم و این توی گوش مردم پیچیده بود و از آن طرف هم استوروکتور اجتماعی و حزبی را هم که به شما گفتم. این دوتا دست به هم داد و تعادل ایران را به هم زد.