خاورمیانه؛ نظم جدید از درون آشفتگی؟

حمله هفتم اکتبر با هر تعریف ایجابی یا سلبی که از آن ممکن است وجود داشته باشد، اما بستری را ایجاد کرد که واشنگتن بتواند در خدمت به اهداف استراتژیک منطقه ای و تثبیت موقعیت هژمونیک خود در جامعه بین المللی از آن بهره برداری کند. این درحالی است که جنگ اوکراین به عرصه ای برای «رقابت» یا «ستیز» با روسیه بدون چشم انداز روشن ادامه دارد. بسا آینده آشفتگی کنونی در خاورمیانه، برای جنگ در اوکراین نیز تعیین کننده شود.
می گویند؛ جنگ ها در میانه راه، هویت و ماهیت خود را جایی گم می کنند. اکنون این وضع شامل حال فرایندی است که جنگ غزه به خود گرفته است. همه طرف ها اعم از طرف های فلسطینی، گروه های مقاومت، دولت های منطقه و نیز ایالات متحده، اروپا، اسراییل و اصولاً جامعه بین المللی، نگرش های تازه و بلکه بدیعی را در قبال تحولات جاری ابراز می کنند. این نگرش ها پیش از هفتم اکتبر 2023 میلادی یا ممکن نبود و یا ایده های دور از دسترس می نمایاند. پیش از این تاریخ چگونه می شد تصور کرد که حماس، جهاد اسلامی، حزب الله لبنان، حوثی های یمن، گروه های عراقی و برخی دولت های حامی مقاومت، شرط پایان درگیری های خونین جاری را توافق آتش بس دایم با اسراییل اعلام کنند. آیا این شرط مفهومی جز به رسمیت شناختن _ حتی تلویحی و زیر پوستی_ دولتی دارد که همواره اشغالگر سرزمین فلسطین شناخته شده است؟ آیا قبول ایده دو کشور و یا تلاش حماس برای ماندن در ساختار سیاسی آینده غزه، به معنای قبول دوفاکتوی حاکمیتی در دو سرزمین که یکی در اشغال و استقرار اسراییل است و نیز حاکمیت فلسطینی در کرانه باختری و غزه است؟ به این ترتیب آیا تحقق چنین وضعی به معنای پایان آرمان رهایی فلسطین از اشغال خواهد بود؟
آرمان زدایی رهایی فلسطین از اشغال، اصلی ترین هدفی بوده که واشنگتن، تل آویو، دولت های محافظه کار عرب، اروپا و برخی از دولت های جامعه بین المللی همواره در پی آن بوده اند. بنابراین، آیا فرایند کنونی در تعاملات میان طرف های درگیر در جنگ غزه سرانجام چاره را در ایجاد این توافق دنبال می کند؟ در این صورت می توان چنین تصور کرد که صحنه خاورمیانه با چشم اندازی متفاوت از گذشته روبروست. این چشم انداز بر نوع و ماهیت نقش آفرینی هریک از بازیگران منطقه ای نیز تاثیر خواهد گذاشت.
قراین نشان می دهد که اوضاع به گونه ای در حال انجام است که همه طرف ها رویکردی مشترک را برای عبور از آشفتگی کنونی در خاورمیانه، پذیرفته و یا با آن به اجبار در حال کنار آمدن هستند. در این صورت ایالات متحده به دو هدف خود دست می یابد: نخست؛ تثبیت موقعیت اسراییل و خنثی کردن گروه های مقاومت در تاثیرگذاری بر تحولات منطقه ای. دوم؛ کمک به تثبیت جایگاه هژمونیک جهانی ایالات متحده و تبدیل آن به قدرت بلامنازع در صحنه بین المللی. این وضع همانی است که به ویژه روسیه، چین و برخی دولت های مخالف واشنگتن خواستار آن نیستند.
افراطیون اسراییلی اما یکی دیگر از مخالفان رویکردی هستند که واشنگتن در پی آن است. آنان به زعم خود، موقعیت کنونی را به مثابه فرصت طلایی می دانند که خواهند توانست برای همیشه آرمان «رهایی فلسطین» را سرکوب کرده و حتی بر دامنه توسعه طلبی ارضی خود بیفزایند. «تیری دژاردن» نویسنده کتاب معروف «صدمیلیون عرب» جمله نغزی دارد. او می نویسد: «یک صلح واقعی صهیونیسم را نابود می کند. اسراییل در خطر صلح، شعاری است که کامیاب بوده است.»
اسراییل حیات خود را در بحران و شعار امنیت برای خود می جوید. این همان نقطه کانونی اختلافی است که میان دولت افراطی «بنیامین نتانیاهو» و دولت «جوبایدن» وجود دارد. اگرچه دولت نتانیاهو امید به ریاست جمهوری دوباره «دونالد ترامپ» در سال جاری میلادی بسته،اما تفاوتی نیست در رویکردی که واشنگتن در همه حال در قبال خاومیانه دنبال کرده و می کند. از این رو تل آویو هم دیر یا زود به این فرایند تن می دهد؛همانگونه که دولت های عربی مشوق این فرایند هستند. افراطیون اسراییلی براین باورند و یا مشوق آن هستند که تهدیدهای نظامی در خاورمیانه همواره آن اندازه واقعی هست که بتوان با اطمینان در باره اش غلو کرد. اسراییل نمی خواهد این آبشخور را به راحتی از دست بدهد.
در این حال بیشترین توجه دولت های عربی و به ویژه دولت های نفتی در این آشفتگی، حفظ خود است. استمرار جنگ در چارچوب آرمانخواهی های سنتی در خاورمیانه می تواند به کاهش درآمدهای نفتی انجامیده و به این ترتیب خطر بی ثباتی را برای آنان در پی آورد.
به این ترتیب،استراتژی واشنگتن و متحدان آن، تلاش برای خنثی کردن هرگونه اندیشه هژمونیک آرمانخواهانه در خاورمیانه است؛ امری که قادر به کسب مقبولیت عام نزد مردم این منطقه نباشد.
حمله هفتم اکتبر حماس به اسراییل، نقطه عطفی در خاورمیانه را رقم زد که آینده این منطقه را با ایجاد نظم جدید از درون بحران و آشفتگی می خواهد شکل دهد. اما همه چیز آیا مطابق آنچه پیش خواهد رفت که واشنگتن می خواهد؟ اتفاق های پیش بینی نشده همواره یک مانع اصلی در تعقیب استراتژی های کلان است.