درمان آرتروز انگشتان دست: از ورزش و فیزیوتراپی تا طب سنتی

آیا درمان آرتروز انگشتان دست امکان پذیر است؟ پاسخ مثبت است. آرتروز انگشتان دست که با نام استئوآرتریت نیز شناخته می شود یک بیماری مفصلی شایع است که با تخریب تدریجی غضروف مفاصل انگشتان مشخص می شود. خوشبختانه روش های درمانی متنوعی برای مدیریت علائم کاهش درد و بهبود عملکرد انگشتان وجود دارد. این روش ها شامل رویکردهای پزشکی مدرن مانند داروها فیزیوتراپی و در موارد خاص جراحی و همچنین راهکارهای درمان خانگی آرتروز انگشت دست و طب سنتی است. هدف از این مقاله بررسی جامع و علمی روش های درمان آرتروز انگشتان دست از دیدگاه پزشکی و با استناد به منابع معتبر علمی است.

آرتروز انگشتان دست : تعریف ماهیت و مکانیسم بیماری

آرتروز (استئوآرتریت) شایع ترین نوع آرتریت یک بیماری دژنراتیو مفصلی است که در آن غضروف مفصلی به تدریج تخریب می شود. غضروف بافت لغزنده و انعطاف پذیری است که انتهای استخوان ها را در مفاصل می پوشاند و حرکت روان و بدون اصطکاک مفاصل را تسهیل می کند. در آرتروز تخریب غضروف منجر به ساییدگی استخوان ها روی یکدیگر التهاب درد تورم و محدودیت حرکت مفصل می شود.

در آرتروز انگشتان دست این فرایند به طور خاص در مفاصل کوچک انگشتان دست از جمله مفاصل دیستال بین بند انگشتی (DIP) نزدیک به نوک انگشتان مفاصل پروگزیمال بین بند انگشتی (PIP) در بند میانی انگشتان و مفصل کارپومتاکارپال (CMC) در قاعده انگشت شست رخ می دهد. علل دقیق آرتروز انگشتان دست کاملاً مشخص نیست اما ترکیبی از عوامل ژنتیکی افزایش سن آسیب های مفصلی قبلی استفاده بیش از حد از دست ها و چاقی در ایجاد و پیشرفت آن نقش دارند. با تخریب غضروف استخوان زیرین (استخوان ساب کندرال) نیز تحت تأثیر قرار می گیرد و ممکن است تغییراتی مانند تشکیل استئوفیت ها (خارهای استخوانی) در لبه های مفصل ایجاد شود که به درد و محدودیت حرکت بیشتر دامن می زند.

علائم و نشانه های آرتروز انگشتان دست

علائم آرتروز انگشتان دست می تواند به تدریج و طی زمان ظاهر شود و شدت آن در افراد مختلف متفاوت است. شایع ترین علائم عبارتند از :

• درد : درد مفصل علامت اصلی آرتروز است. درد معمولاً با فعالیت بدتر شده و با استراحت بهبود می یابد. در مراحل اولیه درد ممکن است فقط پس از فعالیت های سنگین یا طولانی مدت رخ دهد اما با پیشرفت بیماری درد ممکن است دائمی تر و شدیدتر شود.
• خشکی صبحگاهی : خشکی و سفتی مفاصل پس از بیدار شدن از خواب یا پس از دوره های طولانی بی حرکتی خصوصاً صبح ها شایع است. این خشکی معمولاً کمتر از ۳۰ دقیقه طول می کشد.
• تورم : التهاب مفصل می تواند منجر به تورم گرمی و حساسیت به لمس در اطراف مفصل شود.
• گره ها (ندول ها) : در آرتروز انگشتان دست دو نوع ندول شایع است :
  • گره های هبردن : این گره های استخوانی در مفاصل DIP (مفصل انتهایی انگشت) ایجاد می شوند و معمولاً سفت و دردناک هستند.
  • گره های بوشار : این گره ها در مفاصل PIP (مفصل میانی انگشت) ایجاد می شوند و کمتر از گره های هبردن شایع هستند.
• محدودیت حرکت : با پیشرفت آرتروز حرکت مفصل ممکن است محدود و دردناک شود. انجام کارهایی مانند باز و بسته کردن درب شیشه ها باز کردن قوطی ها نوشتن و تایپ کردن ممکن است دشوار شود.
• ضعف عضلانی : درد و محدودیت حرکت مفصل می تواند منجر به ضعف عضلات اطراف مفصل و کاهش قدرت دست شود.
• صدای ساییدگی یا ترق و تروق مفصل (کریپتوس) : در هنگام حرکت مفصل آسیب دیده ممکن است صدای ساییدگی ترق و تروق یا خش خش شنیده شود.
• تغییر شکل مفصل : در مراحل پیشرفته آرتروز ممکن است تغییر شکل مفصل به دلیل تخریب غضروف و استخوان و تشکیل استئوفیت ها رخ دهد.

روش های تشخیص علمی و پزشکی آرتروز انگشتان دست

تشخیص آرتروز انگشتان دست معمولاً بر اساس ترکیبی از معاینه فیزیکی شرح حال پزشکی بیمار و یافته های تصویربرداری انجام می شود.

• شرح حال پزشکی و معاینه فیزیکی : پزشک در ابتدا در مورد علائم سابقه پزشکی شغل و فعالیت های روزانه بیمار سؤال می کند. سپس معاینه فیزیکی انجام می دهد که شامل بررسی مفاصل انگشتان برای تورم حساسیت به لمس گره ها دامنه حرکتی و صداهای مفصلی است.
• تصویربرداری رادیولوژی (اشعه ایکس) : رادیوگرافی ساده (اشعه ایکس) روش اصلی تصویربرداری برای تشخیص آرتروز است. در رادیوگرافی علائم آرتروز شامل موارد زیر است :
  • تنگی فضای مفصلی : کاهش فضای بین استخوان ها در مفصل نشان دهنده تخریب غضروف است.
  • استئوفیت ها (خارهای استخوانی) : تشکیل خارهای استخوانی در لبه های مفصل.
  • اسکلروز زیر غضروفی : افزایش تراکم استخوان در زیر غضروف مفصلی.
  • کیست های زیر غضروفی : حفره های کوچک پر از مایع در استخوان زیر غضروف.
• سایر روش های تصویربرداری : در موارد خاص ممکن است از روش های تصویربرداری پیشرفته تر مانند تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) یا سونوگرافی برای ارزیابی دقیق تر بافت های نرم اطراف مفصل مانند رباط ها و تاندون ها یا برای رد سایر بیماری های مفصلی استفاده شود.
• آزمایش خون : آزمایش خون معمولاً برای تشخیص آرتروز انگشتان دست ضروری نیست اما ممکن است برای رد سایر بیماری های التهابی مفصلی مانند آرتریت روماتوئید یا نقرس درخواست شود.

تشخیص آرتروز انگشتان دست معمولاً بر اساس یافته های بالینی و رادیوگرافی قطعی است و نیاز به آزمایش های پیچیده یا تهاجمی ندارد.

روش های درمانی آرتروز انگشتان دست (دارویی پزشکی و بالینی)

درمان آرتروز انگشتان دست بر کاهش درد بهبود عملکرد مفصل و کند کردن پیشرفت بیماری متمرکز است. درمان معمولاً شامل ترکیبی از روش های دارویی غیردارویی و در موارد خاص جراحی است.

درمان های غیردارویی :

• فیزیوتراپی و کاردرمانی : فیزیوتراپی و کاردرمانی نقش مهمی در مدیریت آرتروز انگشتان دست ایفا می کنند. فیزیوتراپیست یا کاردرمانگر می تواند برنامه های تمرینی تخصصی برای تقویت عضلات اطراف مفاصل انگشتان بهبود دامنه حرکتی کاهش درد و بهبود عملکرد دست طراحی کند. این برنامه ها ممکن است شامل موارد زیر باشد :
  • تمرینات دامنه حرکتی : تمریناتی برای حفظ و بهبود انعطاف پذیری مفاصل انگشتان.
  • تمرینات تقویتی : تمریناتی برای تقویت عضلات دست و انگشتان که به حمایت از مفاصل و کاهش فشار روی آن ها کمک می کند.
  • تمرینات عملکردی : تمریناتی که فعالیت های روزمره را شبیه سازی می کنند تا عملکرد دست را در زندگی روزمره بهبود بخشند.
  • گرما و سرما درمانی : استفاده از گرما (مانند کمپرس گرم حمام پارافین) برای کاهش خشکی و درد و استفاده از سرما (مانند کمپرس سرد) برای کاهش التهاب و تورم.
  • اولتراسوند و تحریک الکتریکی : استفاده از روش های درمانی فیزیکی مانند اولتراسوند و تحریک الکتریکی برای کاهش درد و التهاب.
  • اسپلینت ها و بریس ها : استفاده از اسپلینت ها یا بریس های مخصوص برای حمایت از مفاصل انگشتان کاهش درد و بهبود عملکرد. اسپلینت ها می توانند در طول شب یا در طول روز در هنگام فعالیت هایی که درد را تشدید می کنند استفاده شوند.
• تغییر سبک زندگی و اصلاح فعالیت ها :
  • تغییر فعالیت ها : اجتناب از فعالیت هایی که درد را تشدید می کنند و اصلاح روش انجام فعالیت ها برای کاهش فشار روی مفاصل انگشتان. به عنوان مثال استفاده از ابزارهای کمکی برای باز کردن درب شیشه ها و قوطی ها استفاده از تایپ صوتی به جای تایپ کردن طولانی مدت و استفاده از دستگیره های ضخیم تر برای وسایل آشپزی و باغبانی.
  • مدیریت وزن : اگر اضافه وزن یا چاقی وجود دارد کاهش وزن می تواند فشار روی مفاصل انگشتان و سایر مفاصل تحمل کننده وزن را کاهش دهد و به بهبود علائم کمک کند.
  • استراحت : استراحت دادن به مفاصل انگشتان در هنگام شعله ور شدن درد و اجتناب از استفاده بیش از حد از دست ها.

درمان های دارویی :

• داروهای مسکن بدون نسخه (OTC) :
  • استامینوفن (پاراستامول) : می تواند برای تسکین درد خفیف تا متوسط آرتروز انگشتان دست استفاده شود.
  • داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی موضعی (NSAIDs) : کرم ها و ژل های حاوی NSAIDs مانند دیکلوفناک می توانند به صورت موضعی برای کاهش درد و التهاب در مفاصل انگشتان استفاده شوند.
• داروهای مسکن و ضدالتهاب غیراستروئیدی تجویزی (NSAIDs) :
  • NSAIDs خوراکی : NSAIDs خوراکی مانند ایبوپروفن ناپروکسن و سلکوکسیب می توانند برای کاهش درد و التهاب شدیدتر آرتروز انگشتان دست تجویز شوند. مصرف طولانی مدت NSAIDs خوراکی می تواند عوارض جانبی گوارشی و قلبی-عروقی داشته باشد بنابراین باید تحت نظر پزشک مصرف شوند.
  • مسکن های اپیوئیدی : در موارد درد بسیار شدید که به سایر مسکن ها پاسخ نمی دهد ممکن است مسکن های اپیوئیدی برای مدت کوتاهی تجویز شوند. این داروها پتانسیل اعتیاد دارند و باید با احتیاط مصرف شوند.
• کورتیکواستروئیدها :
  • تزریق کورتیکواستروئید : تزریق کورتیکواستروئید به داخل مفصل می تواند به سرعت درد و التهاب را کاهش دهد. اثر تزریق معمولاً موقتی است (چند هفته تا چند ماه) و تزریق های مکرر ممکن است به غضروف مفصلی آسیب برسانند. بنابراین تزریق کورتیکواستروئید معمولاً به عنوان یک گزینه درمانی کوتاه مدت در نظر گرفته می شود.
• داروهای کندکننده پیشرفت آرتروز (DMARDs) : داروهای DMARDs که معمولاً برای درمان آرتریت روماتوئید استفاده می شوند به طور معمول برای درمان آرتروز انگشتان دست توصیه نمی شوند زیرا آرتروز عمدتاً یک بیماری دژنراتیو است و نه یک بیماری التهابی سیستمیک. با این حال در برخی موارد که آرتروز با التهاب قابل توجهی همراه است ممکن است پزشک استفاده از DMARDs را در نظر بگیرد.

درمان های جراحی :

جراحی معمولاً آخرین گزینه درمانی برای آرتروز انگشتان دست است و زمانی در نظر گرفته می شود که درمان های غیرجراحی و دارویی نتوانند درد را کنترل کنند و عملکرد دست را بهبود بخشند. گزینه های جراحی شامل موارد زیر است :

• آرتروپلاستی (تعویض مفصل) : در آرتروپلاستی مفصل آسیب دیده با یک مفصل مصنوعی جایگزین می شود. آرتروپلاستی مفاصل کوچک انگشتان دست یک جراحی پیچیده است و معمولاً برای مفاصل DIP و PIP انجام می شود. این جراحی می تواند درد را به طور قابل توجهی کاهش دهد و عملکرد دست را بهبود بخشد.
• آرترودز (خشک کردن مفصل) : در آرترودز استخوان های دو طرف مفصل آسیب دیده به هم جوش داده می شوند تا مفصل بی حرکت شود. آرترودز درد را از بین می برد اما حرکت مفصل را نیز محدود می کند. این جراحی معمولاً برای مفاصل DIP و PIP در نظر گرفته می شود به ویژه زمانی که هدف اصلی کاهش درد و ثبات مفصل است.
• استئوتومی : در استئوتومی استخوان نزدیک مفصل برش داده شده و تغییر شکل داده می شود تا فشار روی مفصل کاهش یابد. این جراحی به ندرت برای آرتروز انگشتان دست انجام می شود.

راهکارهای خانگی و توصیه های سبک زندگی (در صورت امکان)

علاوه بر درمان های پزشکی راهکارهای خانگی و تغییرات سبک زندگی می توانند به مدیریت علائم آرتروز انگشتان دست کمک کنند :

• ورزش های خانگی : انجام منظم تمرینات دامنه حرکتی و تقویتی که توسط فیزیوتراپیست توصیه شده است در منزل.
• گرما و سرما درمانی خانگی : استفاده از کمپرس گرم یا حمام آب گرم برای کاهش خشکی و درد و استفاده از کمپرس سرد برای کاهش التهاب و تورم در منزل.
• ماساژ : ماساژ آرام انگشتان و دست ها می تواند به کاهش درد و خشکی کمک کند.
• استفاده از وسایل کمکی : استفاده از وسایل کمکی مانند درب بازکن ها قلم های ضخیم تر و دستگیره های ارگونومیک برای کاهش فشار روی مفاصل انگشتان در هنگام انجام فعالیت های روزمره.
• تغذیه سالم و ضدالتهابی : رژیم غذایی غنی از میوه ها سبزیجات غلات کامل ماهی های چرب و روغن زیتون و محدود کردن غذاهای فرآوری شده قندهای تصفیه شده و چربی های اشباع شده می تواند به کاهش التهاب در بدن و بهبود علائم آرتروز کمک کند. برخی مکمل های غذایی مانند گلوکزامین و کندرویتین نیز ممکن است در کاهش درد آرتروز موثر باشند اما شواهد علمی در مورد اثربخشی آن ها محدود است و قبل از مصرف باید با پزشک مشورت شود.

روش های پیشگیری و اقدامات لازم برای کاهش خطر آرتروز انگشتان دست

اگرچه آرتروز انگشتان دست به طور کامل قابل پیشگیری نیست اما اقداماتی وجود دارد که می توان برای کاهش خطر ابتلا به آن و کند کردن پیشرفت بیماری انجام داد :

• حفظ وزن مناسب : حفظ وزن سالم و کاهش وزن در صورت اضافه وزن یا چاقی فشار روی مفاصل را کاهش می دهد.
• جلوگیری از آسیب های مفصلی : اجتناب از آسیب های مکرر به مفاصل انگشتان دست. در صورت انجام فعالیت های ورزشی یا شغلی که خطر آسیب به دست ها را افزایش می دهند از تجهیزات محافظتی مناسب استفاده کنید.
• تقویت عضلات دست و انگشتان : انجام منظم تمرینات تقویتی برای عضلات دست و انگشتان به حمایت از مفاصل و کاهش فشار روی آن ها کمک می کند.
• ارگونومی مناسب : رعایت اصول ارگونومی در محیط کار و زندگی روزمره به ویژه هنگام استفاده از کامپیوتر و انجام کارهای تکراری با دست ها می تواند فشار روی مفاصل انگشتان را کاهش دهد.
• درمان زودهنگام آسیب های مفصلی : در صورت بروز آسیب به مفاصل انگشتان دست مانند ضربه یا پیچ خوردگی به پزشک مراجعه کنید و درمان مناسب را به موقع دریافت کنید تا از آسیب بیشتر به غضروف مفصلی جلوگیری شود.

نتیجه گیری علمی و کاربردی

آرتروز انگشتان دست یک بیماری شایع و مزمن است که می تواند منجر به درد محدودیت حرکت و کاهش کیفیت زندگی شود. خوشبختانه روش های درمانی متعددی برای مدیریت علائم و بهبود عملکرد دست وجود دارد. درمان آرتروز انگشتان دست معمولاً شامل ترکیبی از رویکردهای غیردارویی (فیزیوتراپی کاردرمانی تغییر سبک زندگی) دارویی (مسکن ها NSAIDs کورتیکواستروئیدها) و در موارد شدید جراحی است. راهکارهای خانگی و تغییرات سبک زندگی نیز می توانند نقش مهمی در مدیریت علائم داشته باشند.

مهم است که افراد مبتلا به آرتروز انگشتان دست با پزشک متخصص مشورت کنند تا تشخیص دقیق داده شود و برنامه درمانی مناسب و شخصی سازی شده برای آن ها طراحی شود. درمان زودهنگام و پیگیری منظم می تواند به کاهش درد بهبود عملکرد و کند کردن پیشرفت بیماری کمک کند.

پرسش و پاسخ های متداول کاربران

پرسش ۱ : آیا آرتروز انگشتان دست درمان قطعی دارد؟

پاسخ : متأسفانه آرتروز انگشتان دست درمان قطعی ندارد زیرا فرایند تخریب غضروف مفصلی به طور کامل قابل برگشت نیست. با این حال روش های درمانی متعددی وجود دارد که می تواند به طور موثری علائم را کنترل کند درد را کاهش دهد عملکرد دست را بهبود بخشد و پیشرفت بیماری را کند نماید. هدف از درمان مدیریت بیماری و بهبود کیفیت زندگی بیمار است.

پرسش ۲ : آیا طب سنتی می تواند در درمان آرتروز انگشتان دست موثر باشد؟

پاسخ : برخی از روش های طب سنتی مانند استفاده از گیاهان دارویی با خاصیت ضدالتهابی ماساژ و طب سوزنی ممکن است به کاهش درد و بهبود علائم آرتروز انگشتان دست در برخی افراد کمک کنند. با این حال شواهد علمی قوی در مورد اثربخشی بسیاری از روش های طب سنتی برای آرتروز انگشتان دست محدود است و نیاز به تحقیقات بیشتری دارد. مهم است که قبل از استفاده از هر روش طب سنتی با پزشک خود مشورت کنید و از ایمنی و تداخل احتمالی آن با درمان های پزشکی اطمینان حاصل کنید. طب سنتی می تواند به عنوان یک درمان مکمل در کنار درمان های پزشکی مدرن در نظر گرفته شود اما نباید جایگزین درمان های اصلی و اثبات شده پزشکی شود.

پرسش ۳ : آیا ورزش برای آرتروز انگشتان دست مضر است؟

پاسخ : خیر ورزش مناسب و اصولی نه تنها برای آرتروز انگشتان دست مضر نیست بلکه بسیار مفید و ضروری است. تمرینات دامنه حرکتی و تقویتی که توسط فیزیوتراپیست توصیه می شود به حفظ و بهبود انعطاف پذیری مفاصل تقویت عضلات اطراف مفاصل کاهش درد و بهبود عملکرد دست کمک می کند. مهم است که تمرینات به درستی و تحت نظر متخصص انجام شوند و از انجام حرکاتی که درد را تشدید می کنند خودداری شود. ورزش های ملایم مانند شنا پیاده روی و تای چی نیز می توانند به بهبود سلامت کلی و کاهش درد آرتروز کمک کنند.

تأکید مهم : اطلاعات ارائه شده در این مقاله جنبه عمومی و آموزشی دارند و نباید به عنوان جایگزینی برای مشاوره تشخیص یا درمان پزشکی حرفه ای در نظر گرفته شوند. همواره برای تشخیص و درمان آرتروز انگشتان دست و سایر مشکلات پزشکی به پزشک متخصص مراجعه کنید.