اگر زن درخواست مهریه کند: راهنمای جامع مراحل قانونی، قوانین جدید و نکات کلیدی (آپدیت 1403)

وقتی یک زن تصمیم به مطالبه مهریه خود می گیرد، وارد مسیری قانونی می شود که می تواند پیچیدگی هایی داشته باشد. این حق قانونی و شرعی از لحظه عقد نکاح برای زن تثبیت شده و امکان مطالبه آن در هر زمانی برای او وجود دارد. در این راهنمای جامع، تلاش شده است تا با بررسی دقیق مراحل و جزئیات قانونی، دیدگاهی شفاف و عملی به زنان در خصوص نحوه مطالبه مهریه ارائه شود.

حق مهریه، پشتوانه ای مهم برای زن در زندگی مشترک است که در شرع و قانون ایران به صراحت بر آن تأکید شده است. با وقوع عقد نکاح، زن بلافاصله مالک مهریه خود می شود و می تواند هرگونه تصرفی در آن انجام دهد یا هر زمان که بخواهد، آن را مطالبه کند. این حق، فارغ از ادامه زندگی مشترک یا طلاق، برای او محفوظ است.

مواجه شدن با مسائل حقوقی، به ویژه در زمینه خانواده، اغلب با سردرگمی و نگرانی همراه است. اطلاعات ناکافی یا نادرست می تواند فرآیند احقاق حق را دشوارتر سازد. هدف این مقاله، راهنمایی گام به گام زنان برای شناخت بهتر مسیرهای مطالبه مهریه، از طریق اداره ثبت یا دادگاه خانواده است. در این مسیر، به قوانین جدید، به ویژه تأثیر محدودیت 110 سکه و همچنین شرایط خاصی مانند مهریه عندالاستطاعه یا مطالبه مهریه بدون طلاق پرداخته خواهد شد تا زنان بتوانند با آگاهی کامل و اطمینان خاطر، بهترین تصمیم را برای آینده خود بگیرند و حقوقشان را به طور کامل احقاق کنند.

مهریه چیست و زن چه حقی نسبت به آن دارد؟

مهریه یکی از مهم ترین حقوق مالی است که در زمان ازدواج به زن تعلق می گیرد. این حق، هم از نظر شرعی و هم از نظر قانونی، جایگاه ویژه ای دارد و به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح، زن مالک تمام و کمال آن می شود. معنای این مالکیت آن است که زن می تواند در مهریه خود هرگونه تصرفی اعم از بخشیدن، مطالبه کردن، یا معامله آن را انجام دهد.

تعریف حقوقی و شرعی مهریه

مهریه در فقه اسلامی و قانون مدنی ایران، یک مال معین است که مرد در هنگام عقد نکاح یا پس از آن، به همسر خود تعهد می کند بپردازد. این مال باید دارای ارزش اقتصادی، مشروع و قابلیت تملیک باشد. مطابق ماده 1082 قانون مدنی، «به مجرد عقد، زن مالک مهریه می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.» این ماده نشان دهنده استقلال مالی زن و حق کامل او بر مهریه است.

انواع مهریه

مهریه با توجه به نحوه پرداخت و شرایط آن، به چند دسته اصلی تقسیم می شود که شناخت تفاوت های آن ها برای مطالبه مهریه ضروری است:

• مهریه عندالمطالبه: این نوع مهریه رایج ترین شکل مهریه است. در مهریه عندالمطالبه، زن هر زمان که بخواهد، می تواند آن را از شوهرش مطالبه کند و مرد موظف به پرداخت آن است، بدون هیچ قید و شرطی. عدم تمکین زن یا ادامه زندگی مشترک، هیچ تأثیری بر حق مطالبه مهریه عندالمطالبه ندارد.
• مهریه عندالاستطاعه: در این نوع مهریه، پرداخت آن منوط به اثبات تمکن مالی زوج توسط زوجه است. یعنی تا زمانی که زن نتواند در دادگاه ثابت کند که مرد توانایی مالی پرداخت مهریه را دارد، نمی تواند او را ملزم به پرداخت مهریه کند. این موضوع باعث می شود فرآیند مطالبه مهریه عندالاستطاعه پیچیده تر و طولانی تر باشد.

علاوه بر این، در قانون مدنی، اصطلاحات دیگری نیز مانند مهرالمثل، مهرالمتعه و مهرالمسمی وجود دارد. مهرالمسمی مهریه ای است که مقدار آن در زمان عقد نکاح مشخص و بر سر آن توافق شده است و رایج ترین نوع مهریه محسوب می شود. مهرالمثل زمانی تعیین می شود که در عقد دائم مهریه ای مشخص نشده باشد یا عقد به دلیلی باطل شده و نزدیکی صورت گرفته باشد. در این حالت، دادگاه با در نظر گرفتن شأن زن، وضعیت خانوادگی، تحصیلات و عرف جامعه، مهریه ای را معین می کند. مهرالمتعه نیز مربوط به زمانی است که در عقد دائم مهریه ای تعیین نشده و مرد پیش از نزدیکی، زن را طلاق دهد. در این صورت، مرد باید مبلغی را با توجه به وضعیت مالی خود به زن بپردازد.

انواع مال مهریه

مهریه می تواند شامل هر مالی باشد که ارزش اقتصادی داشته و قابلیت تملیک داشته باشد. رایج ترین انواع مهریه عبارتند از:

• سکه بهار آزادی (که خود شامل تمام سکه، نیم سکه یا ربع سکه می شود).
• وجه نقد (ریالی یا ارزی).
• اموال منقول (مانند خودرو، طلا و جواهرات).
• اموال غیرمنقول (مانند خانه، زمین).
• انجام کار خاص یا آموزش مهارت (مانند آموزش قرآن یا سفر حج).

مهم این است که نوع و مقدار مهریه در سند ازدواج به صراحت قید شود تا در زمان مطالبه، ابهامی وجود نداشته باشد.

گام های اولیه و مدارک لازم برای درخواست مهریه

وقتی زنی تصمیم می گیرد حق قانونی خود را مطالبه کند، برداشتن گام های اولیه و آماده سازی مدارک لازم، نقش حیاتی در موفقیت و سرعت فرآیند ایفا می کند. این اقدامات اولیه می تواند از بسیاری از مشکلات و اتلاف وقت در آینده جلوگیری کند.

بررسی دقیق عقدنامه

پیش از هر اقدامی، لازم است زن با دقت عقدنامه خود را بررسی کند. این سند رسمی حاوی اطلاعات مهمی درباره نوع و میزان مهریه است. اینکه مهریه «عندالمطالبه» است یا «عندالاستطاعه»، تأثیر زیادی بر مسیر و شرایط مطالبه خواهد داشت. همچنین، جزئیات مربوط به تعداد سکه ها، مبلغ وجه نقد، یا مشخصات سایر اموال، در این سند ثبت شده و باید به دقت مورد توجه قرار گیرد.

مدارک ضروری

برای شروع فرآیند مطالبه مهریه، جمع آوری مدارک زیر الزامی است:

• اصل و کپی عقدنامه رسمی: این مهم ترین مدرک است که وجود عقد نکاح و تعهد مهریه را اثبات می کند.
• اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی زوجه: برای احراز هویت زن.
• (در صورت مهریه عندالاستطاعه) مدارک و مستندات اثبات تمکن مالی زوج: اگر مهریه عندالاستطاعه باشد، زن باید مدارکی دال بر توانایی مالی مرد ارائه دهد. این مدارک می تواند شامل سند مالکیت خودرو، ملک، فیش حقوقی، گردش حساب بانکی، یا هر مدرک دیگری باشد که نشان دهنده دارایی و درآمد مرد است.

اولین اقدام عملی: مشورت با وکیل متخصص خانواده

پس از آماده سازی مدارک اولیه، مشورت با یک وکیل متخصص خانواده گامی حیاتی است. وکیل با تسلط بر قانون جدید مهریه و رویه های قضایی، می تواند زن را در انتخاب بهترین مسیر (اداره ثبت یا دادگاه)، پیش بینی چالش ها و ارائه راهکارهای مناسب یاری دهد. یک وکیل مجرب می تواند به زن کمک کند تا با آگاهی کامل از حقوق خود دفاع کند و از هرگونه اشتباه قانونی که ممکن است روند پرونده را طولانی یا حتی مختل کند، جلوگیری نماید. روایت های بسیاری وجود دارد که زنان به دلیل عدم آگاهی از جزئیات قانونی، در این مسیر با مشکلات زیادی روبرو شده اند؛ بنابراین، همراهی یک وکیل باتجربه می تواند تکیه گاهی مطمئن در این فرآیند باشد.

مسیرهای قانونی مطالبه مهریه: اداره ثبت یا دادگاه؟ (مقایسه جامع)

وقتی زنی تصمیم به مطالبه مهریه خود می گیرد، دو مسیر قانونی اصلی پیش روی او قرار دارد: اقدام از طریق اداره اجرای ثبت اسناد و املاک یا از طریق دادگاه خانواده. هر یک از این مسیرها، مراحل، مزایا و معایب خاص خود را دارند که شناخت آن ها برای انتخاب بهترین گزینه، ضروری است.

مطالبه مهریه از طریق اداره اجرای ثبت اسناد و املاک

این روش به دلیل سادگی و سرعت نسبی، برای بسیاری از زنان جذاب به نظر می رسد، به ویژه اگر زوج دارای اموال مشخصی باشد.

مراحل گام به گام:

1. مراجعه به دفترخانه رسمی ثبت ازدواج و درخواست صدور اجرائیه مهریه: زن یا وکیل او باید به دفترخانه ازدواجی که عقد در آن ثبت شده است، مراجعه کرده و تقاضای صدور اجرائیه مهریه را ارائه دهد. این اجرائیه، دستور رسمی برای پرداخت مهریه است.
2. ابلاغ اخطاریه 10 روزه به زوج توسط دفترخانه: پس از صدور اجرائیه، دفترخانه اخطاریه ای به مرد ارسال می کند و به او 10 روز مهلت می دهد تا مهریه را پرداخت کند یا ترتیبات پرداخت آن را فراهم آورد.
3. در صورت عدم پرداخت در مهلت مقرر، ارسال پرونده به اداره اجرای ثبت: اگر مرد در مهلت 10 روزه اقدامی نکند، پرونده از دفترخانه به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک محل اقامت زن یا محل وقوع عقد ارسال می شود.
4. درخواست استعلام اموال زوج: در اداره اجرای ثبت، زن می تواند درخواست استعلام از مراجع مختلف مانند پلیس راهور (برای خودرو)، بانک مرکزی (برای حساب های بانکی)، سازمان ثبت اسناد و املاک (برای املاک) و بورس (برای سهام) را ارائه دهد تا اموال مرد شناسایی شود.
5. توقیف اموال معرفی شده یا کشف شده: در صورت شناسایی اموال، اداره ثبت اقدام به توقیف آن ها می کند. البته اموال توقیفی باید خارج از مستثنیات دین باشند.
6. مزایده اموال توقیفی و وصول مهریه: پس از توقیف، اموال به مزایده گذاشته می شوند و مبلغ حاصل از فروش آن ها برای پرداخت مهریه به زن اختصاص می یابد.

مزایا:

• کم هزینه تر: در این روش، زن نیازی به پرداخت هزینه دادرسی اولیه بالا ندارد، که می تواند یک مزیت بزرگ باشد.
• سرعت بیشتر: در صورتی که مرد دارای اموال مشخص و قابل شناسایی باشد، فرآیند مطالبه مهریه از طریق ثبت می تواند سریع تر به نتیجه برسد.
• امکان ممنوع الخروج کردن زوج: حتی برای مهریه مازاد بر 110 سکه، می توان از طریق اداره ثبت اقدام به ممنوع الخروج کردن مرد کرد، که می تواند فشار مضاعفی برای پرداخت ایجاد کند.

معایب:

• در صورت عدم وجود مال قابل شناسایی، اداره ثبت به نتیجه ای نمی رسد: اگر مرد اموالی برای توقیف نداشته باشد، یا زن نتواند اموال او را معرفی کند، اداره ثبت نمی تواند کاری انجام دهد و زن ناچار است به دادگاه مراجعه کند.
• اداره ثبت صرفاً مجری سند رسمی است: اداره ثبت به اختلافات حقوقی بین زن و مرد (مانند ادعای اعسار) ورود نمی کند و تنها وظیفه اجرای سند رسمی ازدواج را بر عهده دارد.

چه زمانی این روش مناسب است؟

این روش زمانی مناسب است که زن اطمینان دارد مرد دارای اموال مشخص و قابل شناسایی (مانند خانه، زمین، خودرو یا حساب بانکی پر) است و قصد دارد از طریق توقیف این اموال به مهریه خود دست یابد. در این صورت، هزینه ها و پیچیدگی های کمتری را تجربه خواهد کرد.

مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده

اگر زن به دنبال راهکارهای جامع تری باشد یا مرد اموال مشخصی برای توقیف نداشته باشد، دادگاه خانواده بهترین گزینه است. این مسیر زمان برتر و پرهزینه تر است، اما انعطاف پذیری بیشتری را برای رسیدگی به جزئیات پرونده فراهم می کند.

مراحل گام به گام:

1. مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و تنظیم و ثبت دادخواست مطالبه مهریه: زن باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و دادخواست مطالبه مهریه را تنظیم و ثبت کند. این دادخواست به دادگاه خانواده ارسال می شود.
2. درخواست تامین خواسته (توقیف فوری اموال): یکی از مهم ترین اقدامات در این مرحله، درخواست تامین خواسته است. زن می تواند از دادگاه بخواهد تا پیش از ابلاغ دادخواست به زوج، اموال او را توقیف کند. این کار به این دلیل اهمیت دارد که مرد فرصت نکند اموال خود را انتقال دهد یا پنهان کند. پس از صدور قرار تامین خواسته، زن 10 روز مهلت دارد تا دادخواست اصلی مطالبه مهریه را تقدیم دادگاه کند، در غیر این صورت، توقیف اموال رفع خواهد شد.
3. ابلاغ دادخواست به زوج و تعیین وقت رسیدگی: پس از ثبت دادخواست و احتمالاً تامین خواسته، دادخواست به زوج ابلاغ می شود و دادگاه وقت رسیدگی تعیین می کند.
4. برگزاری جلسات دادگاه و بررسی مدارک و ادله: در جلسات دادگاه، قاضی به اظهارات طرفین گوش داده و مدارک و شواهد ارائه شده را بررسی می کند.
5. صدور حکم محکومیت زوج به پرداخت مهریه: در صورت اثبات حقانیت زن، دادگاه حکم به محکومیت مرد به پرداخت مهریه می دهد.
6. مرحله اجرای حکم: پس از صدور حکم قطعی، پرونده به اجرای احکام دادگستری ارسال می شود. در این مرحله، امکان توقیف اموال، صدور حکم جلب مرد بابت مهریه (تا سقف 110 سکه)، و بررسی درخواست اعسار و تقسیط مهریه وجود دارد.

مزایا:

• امکان رسیدگی به ادعای اعسار زوج و تقسیط مهریه: دادگاه می تواند درخواست اعسار مرد (عدم توانایی پرداخت یکجا) را بررسی کرده و در صورت اثبات، مهریه را تقسیط کند.
• امکان صدور حکم جلب زوج: تا سقف 110 سکه (یا معادل آن)، دادگاه می تواند حکم جلب مرد را به دلیل عدم پرداخت مهریه صادر کند.
• مناسب در صورتی که زوج مالی نداشته باشد یا اموال مشخص نباشد: اگر زن به دنبال جلب مرد یا تقسیط مهریه باشد، این روش کارآمدتر است.
• قابلیت رسیدگی به مهریه عندالاستطاعه: در این روش، دادگاه صلاحیت بررسی تمکن مالی زوج را دارد.

معایب:

• زمان برتر و پرهزینه تر: فرآیند دادگاه معمولاً طولانی تر است و زن باید هزینه دادرسی اولیه را بر اساس میزان مهریه پرداخت کند که می تواند مبلغ قابل توجهی باشد.
• نیاز به اثبات ادعاها و دوندگی بیشتر: در دادگاه، زن ممکن است نیاز به ارائه مستندات و ادله بیشتری داشته باشد و پیگیری پرونده نیازمند دوندگی بیشتری است.

چه زمانی این روش مناسب است؟

این روش زمانی مناسب است که مرد مالی برای توقیف ندارد و زن به دنبال جلب او برای اعمال فشار یا تعیین اقساط برای مهریه است. همچنین در مورد مهریه عندالاستطاعه، دادگاه تنها مرجع صالح برای بررسی تمکن مالی زوج است.

انتخاب مسیر درست برای مطالبه مهریه می تواند تفاوت چشمگیری در نتیجه و زمان فرآیند ایجاد کند. آگاهی از مزایا و معایب هر روش، زن را در تصمیم گیری یاری می رساند و از سردرگمی او جلوگیری می کند.

جدول مقایسه ای جامع: ثبت در مقابل دادگاه

برای درک بهتر تفاوت های این دو مسیر، جدول زیر مقایسه جامعی از آن ها را ارائه می دهد:

ویژگی	مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت	مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده
مرجع رسیدگی	دفترخانه رسمی ازدواج و اداره اجرای ثبت	دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و دادگاه خانواده
هزینه های اولیه	کمتر (بدون نیاز به هزینه دادرسی)	بالاتر (نیاز به پرداخت هزینه دادرسی بر اساس میزان مهریه)
سرعت فرآیند	در صورت وجود اموال مشخص، سریع تر	معمولاً زمان برتر
امکان توقیف اموال	بله، در صورت معرفی یا کشف اموال	بله، از طریق تامین خواسته (قبل از ابلاغ) یا اجرای حکم
امکان جلب زوج	خیر (تنها در دادگاه تا سقف 110 سکه)	بله، تا سقف 110 سکه یا معادل آن
امکان ممنوع الخروجی	بله، حتی برای مهریه مازاد بر 110 سکه	بله
رسیدگی به اعسار و تقسیط	خیر	بله
مناسب برای	زوج دارای اموال مشخص و قابل شناسایی	زوج فاقد اموال یا با هدف جلب/تقسیط، مهریه عندالاستطاعه
پیچیدگی	کمتر در صورت وجود اموال	بیشتر و نیاز به دوندگی حقوقی

قوانین جدید مهریه و تاثیر ۱۱۰ سکه بر آن

یکی از مهم ترین تحولات قانونی در زمینه مهریه، مربوط به قوانین جدید است که به ویژه ماده 22 قانون حمایت از خانواده و تبصره های مرتبط با آن، تاثیر زیادی بر فرآیند مطالبه مهریه گذاشته اند. این تغییرات، درک عمومی از مهریه و نحوه وصول آن را دگرگون کرده است.

ماده ۲۲ قانون حمایت از خانواده

این ماده قانونی، ستون فقرات قوانین جدید مهریه را تشکیل می دهد. بر اساس این ماده: «هرگاه مهریه در زمان وقوع عقد تا یکصد و ده سکّه تمام بهار آزادی یا معادل آن باشد، وصول آن مشمول مقررات ماده (2) قانون اجرای محکومیت های مالی است. چنانچه مهریه، بیشتر از این میزان باشد در خصوص مازاد، فقط ملائت زوج ملاک پرداخت است. رعایت مقررات مربوط به محاسبه مهریه به نرخ روز کماکان الزامی است.»

مفهوم این ماده این است که تا سقف 110 سکه، زن می تواند برای دریافت مهریه خود، حتی درخواست جلب مرد بابت مهریه و حبس او را داشته باشد، اگر مرد از پرداخت آن امتناع کند و اعسار او نیز ثابت نشود. اما برای مبالغی که بیش از 110 سکه است، وضعیت فرق می کند.

محدودیت ۱۱۰ سکه

محدودیت 110 سکه، به این معناست که فقط تا این سقف (یا معادل آن از سایر مهریه ها) امکان صدور حکم جلب و حبس برای زوج وجود دارد. این نکته بسیار حیاتی است که بدانیم:

• این محدودیت به معنای باطل شدن مهریه مازاد نیست: زن همچنان مالک کل مهریه توافق شده در عقدنامه است، حتی اگر مهریه او 500 سکه باشد. قانون، حق او را بر مابقی مهریه باطل نکرده است.
• امکان مطالبه مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه: زن می تواند مهریه مازاد بر 110 سکه را نیز مطالبه کند، اما در این بخش، ضمانت اجرای حبس وجود ندارد. به این معنا که اگر مرد این قسمت از مهریه را پرداخت نکند، تنها با اثبات تمکن مالی او می توان این مبلغ را از او گرفت.

بنابراین، اگر مهریه یک زن 200 سکه باشد و مرد 110 سکه را پرداخت نکند، ممکن است به زندان برود. اما اگر 110 سکه را پرداخت کند و برای 90 سکه باقی مانده مالی برای توقیف نداشته باشد، زن نمی تواند درخواست جلب او را بکند. در این حالت، زن باید توانایی مالی مرد را برای پرداخت آن 90 سکه ثابت کند.

نحوه محاسبه مهریه وجه نقد به نرخ روز

در صورتی که مهریه، وجه نقد (ریالی) باشد، تبصره ماده 1082 قانون مدنی نحوه محاسبه آن را مشخص می کند: «چنانچه مهریه وجه رایج باشد متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تأدیه نسبت به سال اجرای عقد که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می گردد محاسبه و پرداخت خواهد شد مگر اینکه زوجین در حین اجرای عقد به نحو دیگری تراضی کرده باشند.»

این بدان معناست که:

• ملاک، نرخ روز پرداخت مهریه توسط شوهر است، نه تاریخ فوت یا تاریخ اقامه دعوی توسط زن.
• برای محاسبه، از شاخص قیمت سالانه که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران اعلام می شود، استفاده می گردد تا ارزش پول حفظ شود و زن متضرر تورم نگردد.

این قانون تضمین می کند که اگر مهریه زن مبلغی وجه نقد باشد، با گذشت زمان ارزش آن حفظ شود و مرد مجبور به پرداخت معادل ارزش واقعی آن در زمان پرداخت باشد.

حقوق زن در شرایط خاص مهریه

مهریه، تنها یک عدد و مقدار نیست؛ بلکه حقی است که در شرایط گوناگون زندگی و حتی پس از آن، برای زن محفوظ می ماند. شناخت حقوق مربوط به مهریه در موقعیت های خاص، می تواند به زن اطمینان بیشتری برای احقاق حق خود بدهد.

گرفتن مهریه بدون طلاق

یکی از باورهای غلط رایج، این است که زن تنها در صورت طلاق می تواند مهریه خود را مطالبه کند. اما حقیقت این است که مهریه، حق مستقل زن است و هیچ ارتباطی به طلاق ندارد. به مجرد وقوع عقد نکاح، زن مالک مهریه خود می شود و می تواند در هر زمانی، حتی در طول زندگی مشترک و بدون درخواست طلاق، آن را از شوهرش مطالبه کند.
مهم: تمکین، ناشزه بودن، یا حتی ارتکاب برخی جرائم توسط زن، هیچ گونه تأثیری بر حق او نسبت به مهریه ندارد. مهریه حقی است که با عقد نکاح برای زن ثابت می شود و تا زمانی که خود او آن را نبخشد، بر ذمه مرد باقی می ماند. مثالی روشن از این امر، مطالبه مهریه توسط دختری است که در دوران عقد دوشیزه است و هنوز به خانه شوهر نرفته، اما حق مطالبه مهریه خود را دارد.

مهریه در صورت فوت شوهر

فوت شوهر، حق مهریه زن را از بین نمی برد. زن می تواند مهریه خود را از ماترک (اموال به جای مانده) متوفی مطالبه کند. در این شرایط، مهریه به عنوان یک دین ممتاز، بر سایر دیون مرد (بجز دیون دارای حق عینی مانند رهن) اولویت دارد. یعنی ابتدا باید مهریه زن از اموال به جا مانده پرداخت شود و سپس به سایر بدهی ها و تقسیم ارث رسیدگی شود.

البته باید توجه داشت که این اولویت تا سقف ماترک است و زن نمی تواند بیش از آنچه از شوهرش به جا مانده، مطالبه کند. همچنین، اگر قبل از درخواست زن، سایر طلبکاران اموال متوفی را توقیف کرده باشند، مهریه زن دیگر اولویت ممتاز نخواهد داشت و با سایر دیون به نسبت مساوی تقسیم می شود.

مهریه در عقد موقت (صیغه)

در عقد موقت (صیغه)، تعیین مهریه ضروری است و عدم تعیین مهریه، موجب بطلان عقد موقت می شود. تفاوت های کلیدی مهریه عقد موقت با عقد دائم عبارتند از:

• در عقد موقت، مهریه حتی با فوت زن یا عدم نزدیکی مرد با او، از بین نمی رود (مگر اینکه در شرایط خاص و طبق قانون نصف شود).
• اگر مرد پیش از نزدیکی، تمام مدت عقد موقت را به زن ببخشد، باید نصف مهریه تعیین شده را به زن پرداخت کند.

مراحل مطالبه مهریه در عقد موقت رسمی، مشابه عقد دائم از طریق دادگاه یا ثبت است. اما اگر عقد موقت ثبت نشده باشد، زن باید وجود عقد و میزان مهریه را اثبات کند، که این کار معمولاً از طریق شهادت شهود یا مدارک دیگر صورت می گیرد.

بخشیدن مهریه

زن می تواند در هر زمانی و به هر دلیلی، تمام یا بخشی از مهریه خود را به مرد ببخشد. این بخشش باید به صورت کتبی و با رضایت کامل و بدون اکراه زن صورت گیرد. بخشیدن مهریه یک عمل حقوقی است که دارای عواقب قانونی است و پس از بخشش، زن دیگر نمی تواند آن بخش از مهریه را مطالبه کند. بنابراین، توصیه می شود زنان پیش از اقدام به بخشش مهریه، حتماً با یک وکیل متخصص مشورت نمایند.

توقیف اموال، مستثنیات دین و ممنوع الخروجی

یکی از موثرترین راه ها برای وصول مهریه، توقیف اموال زوج است. اما این فرآیند دارای قواعد و استثنائاتی است که آگاهی از آن ها برای زنانی که در این مسیر قدم می گذارند، ضروری است. همچنین، مفهوم مستثنیات دین و امکان ممنوع الخروجی، ابزارهایی هستند که می توانند به احقاق حق کمک کنند.

چگونه اموال زوج را توقیف کنیم؟

برای توقیف اموال زوج، دو مسیر اصلی وجود دارد که پیش تر نیز به آنها اشاره شد:

• از طریق دادخواست تامین خواسته در دادگاه: زن می تواند همزمان با تقدیم دادخواست مهریه یا حتی پیش از آن (با رعایت مهلت 10 روزه برای تقدیم دادخواست اصلی)، از دادگاه درخواست تامین خواسته کند. این درخواست، منجر به توقیف فوری اموال مرد می شود تا او فرصت انتقال یا پنهان کردن آن ها را نداشته باشد. سرعت عمل در این روش بسیار اهمیت دارد، زیرا اگر مرد از درخواست مهریه مطلع شود، ممکن است اقدام به نقل و انتقال اموال کند.
• از طریق معرفی اموال به اداره اجرای ثبت: اگر زن مسیر اداره ثبت را انتخاب کرده باشد، پس از صدور اجرائیه و گذشت مهلت 10 روزه، می تواند اموال شناسایی شده مرد را به اداره اجرای ثبت معرفی کند تا نسبت به توقیف آن ها اقدام شود. همچنین، درخواست استعلام اموال از مراجع مختلف نیز در این مرحله امکان پذیر است.

مستثنیات دین چیست؟

برخی از اموال، حتی در صورت محکومیت به پرداخت دین (مانند مهریه)، قابل توقیف نیستند. این اموال را مستثنیات دین می نامند و هدف از آن، حفظ حداقل معیشت محکوم علیه و افراد تحت تکفل اوست تا پس از اجرای حکم، زندگی آن ها مختل نشود. مطابق ماده 24 قانون محکومیت های مالی، مستثنیات دین عبارتند از:

1. منزل مسکونی که عرفاً در شأن محکوم علیه در حالت اعسار او باشد. (مثال: یک خانه معمولی برای یک خانواده متوسط، نه یک ویلای لوکس).
2. اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی لازم است.
3. آذوقه موجود به قدر احتیاج محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی برای مدتی که عرفاً آذوقه ذخیره می شود.
4. کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آن ها.
5. وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه وران، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آن ها و افراد تحت تکفلشان لازم است.
6. تلفن مورد نیاز مدیون.
7. مبلغی که در ضمن عقد اجاره به موجر پرداخت می شود، مشروط بر اینکه پرداخت اجاره بها بدون آن موجب عسر و حرج گردد و عین مستأجره مورد نیاز مدیون بوده و بالاتر از شأن او نباشد (ودیعه اجاره).

نکات تفسیری و حدود عرف در این موارد، توسط قاضی و با توجه به شرایط خاص هر پرونده تعیین می شود.

ممنوع الخروج کردن مرد بابت مهریه

ممنوع الخروج کردن مرد بابت مهریه، یکی دیگر از ابزارهای قانونی برای وادار کردن زوج به پرداخت مهریه است. این اقدام می تواند هم از طریق اداره ثبت و هم از طریق دادگاه صورت گیرد:

• از طریق اداره ثبت: پس از صدور اجرائیه و ابلاغ آن به مرد، اگر مهریه پرداخت نشود، زن می تواند از اداره اجرای ثبت درخواست ممنوع الخروجی مرد را ارائه دهد. این امکان حتی برای مهریه مازاد بر 110 سکه نیز وجود دارد و اداره ثبت در این زمینه محدودیتی قائل نیست.
• از طریق دادگاه: پس از صدور حکم قطعی پرداخت مهریه از سوی دادگاه و در مرحله اجرای احکام، زن می تواند تقاضای ممنوع الخروجی مرد را از قاضی اجرای احکام داشته باشد. این قرار ممنوع الخروجی، تا زمان اجرای رأی، ثبوت اعسار زوج، جلب رضایت زن یا سپردن تأمین مناسب (مانند ضمانت نامه بانکی) به قوت خود باقی خواهد ماند.

اثرات ممنوع الخروجی بر زوج می تواند بسیار جدی باشد، زیرا او را از سفر به خارج از کشور باز می دارد و می تواند فشار زیادی برای پرداخت مهریه ایجاد کند.

تقسیط مهریه و اعسار از پرداخت توسط مرد

یکی از رایج ترین دفاعیات مرد در برابر مطالبه مهریه، ادعای عدم توانایی پرداخت یکجای آن است. در چنین شرایطی، قانون این امکان را به مرد می دهد تا درخواست اعسار از پرداخت مهریه را مطرح کرده و در صورت اثبات، مهریه به صورت اقساطی پرداخت شود.

حق زوج برای درخواست اعسار

اگر مرد توانایی مالی برای پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، این حق را دارد که از دادگاه درخواست اعسار از پرداخت مهریه را مطرح کند. اعسار به معنای عدم دسترسی به مال برای پرداخت دیون و هزینه های دادرسی است. هدف از این قانون، جلوگیری از زندانی شدن مردانی است که واقعاً توانایی مالی برای پرداخت بدهی های خود را ندارند، در حالی که حق زن برای دریافت مهریه همچنان محفوظ می ماند.

مراحل دادخواست اعسار

برای درخواست اعسار، مرد باید اقدامات زیر را انجام دهد:

1. تنظیم و ثبت دادخواست اعسار: مرد باید به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را تنظیم و ثبت کند. این دادخواست معمولاً پس از صدور حکم محکومیت به پرداخت مهریه یا همزمان با آن مطرح می شود.
2. ارائه لیست اموال و شهادت شهود: در دادخواست اعسار، مرد موظف است لیستی از تمامی اموال و دارایی های خود (منقول و غیرمنقول) را به دادگاه ارائه دهد. همچنین، برای اثبات اعسار خود، باید دو نفر شاهد قابل اعتماد و مطلع را به دادگاه معرفی کند که گواهی دهند مرد توانایی پرداخت مهریه به صورت یکجا را ندارد.
3. بررسی ادله و صدور حکم: دادگاه پس از بررسی مدارک، شهادت شهود و اظهارات طرفین، در مورد اعسار مرد تصمیم گیری می کند.

تاثیر حکم تقسیط

در صورتی که دادگاه، اعسار مرد را احراز کند، حکم به تقسیط مهریه صادر خواهد شد. این حکم شامل تعیین یک پیش پرداخت (مبلغی که مرد باید فوراً پرداخت کند) و سپس اقساط ماهانه یا دوره ای برای پرداخت مابقی مهریه است. تعیین میزان پیش پرداخت و مبلغ اقساط، با توجه به توان مالی مرد (درآمد، شغل، وضعیت خانوادگی و…) و شأن زن توسط قاضی صورت می گیرد.

نقش حکم تقسیط بر رفع جلب و ممنوع الخروجی

حکم تقسیط مهریه، تأثیر مهمی بر وضعیت حقوقی مرد دارد:

• رفع حکم جلب: اگر مرد به دلیل عدم پرداخت مهریه تا سقف 110 سکه جلب شده باشد، با صدور حکم تقسیط و پرداخت پیش پرداخت و اقساط معین، می تواند از زندان آزاد شود.
• رفع ممنوع الخروجی: همچنین، با پرداخت پیش پرداخت و شروع به پرداخت اقساط، مرد می تواند از دادگاه یا اداره اجرای ثبت تقاضای رفع ممنوع الخروجی خود را داشته باشد. این رفع ممنوع الخروجی منوط به تعهد به پرداخت اقساط طبق حکم دادگاه است و اگر مرد در پرداخت اقساط کوتاهی کند، زن می تواند مجدداً درخواست ممنوع الخروجی او را داشته باشد.

به این ترتیب، قانون تلاش کرده است تا هم حق زن برای دریافت مهریه محفوظ بماند و هم مردانی که واقعاً توانایی پرداخت یکجا را ندارند، از حبس و مشکلات جدی زندگی نجات پیدا کنند.

سوالات متداول

آیا برای گرفتن مهریه حتماً باید طلاق گرفت؟

خیر، مطالبه مهریه هیچ ارتباطی به طلاق ندارد. زن به محض وقوع عقد نکاح، مالک مهریه می شود و می تواند در هر زمانی، حتی در دوران زندگی مشترک و بدون درخواست طلاق، آن را از شوهرش مطالبه کند. این حق، مستقل از ادامه یا خاتمه زندگی زناشویی است.

اگر مرد هیچ اموالی نداشته باشد، تکلیف مهریه چیست؟

اگر مرد هیچ اموالی برای توقیف نداشته باشد و توانایی پرداخت مهریه را هم نداشته باشد (اعسار او ثابت شود)، دادگاه حکم به تقسیط مهریه می دهد. در این صورت، مرد باید پیش پرداختی را (در صورت توانایی) و سپس اقساط ماهانه را بپردازد. اگر مرد واقعاً هیچ درآمد و مالی نداشته باشد، تا زمانی که تمکن مالی پیدا کند، وصول مهریه دشوار خواهد بود، اما حق زن برای دریافت آن همچنان باقی است و به محض دارا شدن مرد، قابل مطالبه خواهد بود.

هزینه های دقیق مطالبه مهریه (دادخواست، اجرائیه، کارشناسی) چقدر است؟

هزینه ها بسته به مسیر انتخابی (ثبت یا دادگاه) متفاوت است. از طریق اداره ثبت، هزینه ها کمتر است و بیشتر شامل هزینه های مربوط به صدور اجرائیه و استعلامات است. اما از طریق دادگاه، زن باید هزینه دادرسی را بر اساس میزان مهریه مطالبه شده (معمولاً 3.5 درصد از مبلغ کل) پرداخت کند. همچنین هزینه های کارشناسی (برای ارزیابی اموال یا محاسبه مهریه به نرخ روز) و حق الوکاله وکیل نیز به این مبالغ افزوده می شود. اگر زن تمکن مالی نداشته باشد، می تواند دادخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را نیز ارائه دهد.

مدت زمان معمول برای وصول مهریه چقدر است؟

مدت زمان وصول مهریه به عوامل متعددی بستگی دارد: مسیر انتخابی (ثبت یا دادگاه)، وجود اموال مشخص از سوی مرد، تمکن مالی مرد و درخواست اعسار او، پیچیدگی پرونده و حجم کاری دادگاه ها. در بهترین حالت (وجود اموال مشخص و عدم اعسار مرد) ممکن است چند ماه طول بکشد، اما در موارد پیچیده تر، این فرآیند می تواند سال ها به طول انجامد.

آیا می توان همزمان از طریق ثبت و دادگاه اقدام کرد؟

خیر، نمی توان همزمان برای یک مهریه مشخص از هر دو مرجع ثبت و دادگاه اقدام کرد. باید یکی از این دو مسیر را انتخاب نمود. با این حال، اگر مسیر ثبت به نتیجه نرسید (مثلاً مالی برای توقیف یافت نشد)، زن می تواند با دریافت گواهی از اداره ثبت، پرونده را به دادگاه خانواده ببرد و از آن طریق ادامه دهد.

تفاوت توقیف اموال قبل از ابلاغ (تامین خواسته) و بعد از ابلاغ چیست؟

تامین خواسته (قبل از ابلاغ): این اقدام در دادگاه انجام می شود و به زن اجازه می دهد تا پیش از اطلاع مرد از دادخواست مهریه، اموال او را توقیف کند. این کار به منظور جلوگیری از نقل و انتقال اموال توسط مرد انجام می شود و بسیار حیاتی است. پس از تامین خواسته، زن 10 روز مهلت دارد دادخواست اصلی مهریه را تقدیم کند.
توقیف اموال بعد از ابلاغ: این توقیف می تواند هم در دادگاه (پس از ابلاغ دادخواست و صدور حکم) و هم در اداره ثبت (پس از ابلاغ اجرائیه) انجام شود. در این حالت، مرد از درخواست مهریه مطلع شده و ممکن است فرصت داشته باشد تا اموال خود را مخفی یا انتقال دهد.

آیا تمکین یا عدم تمکین زن بر مهریه تاثیر دارد؟

خیر، تمکین یا عدم تمکین زن (ناشزه بودن) هیچ تأثیری بر حق او نسبت به مهریه ندارد. مهریه حقی است که به محض جاری شدن عقد نکاح برای زن تثبیت می شود و با مسائل مربوط به تمکین قابل اسقاط نیست.

زن تا چند سکه می تواند مرد را زندانی کند؟

مطابق ماده 22 قانون حمایت از خانواده، زن فقط تا سقف 110 سکه تمام بهار آزادی (یا معادل آن) می تواند درخواست حکم جلب و حبس مرد را به دلیل عدم پرداخت مهریه داشته باشد، مشروط بر اینکه اعسار مرد از پرداخت این میزان نیز ثابت نشود. برای مهریه مازاد بر 110 سکه، امکان جلب و حبس مرد وجود ندارد و تنها با اثبات تمکن مالی او می توان این بخش از مهریه را مطالبه کرد.

نتیجه گیری

حق مهریه، به عنوان یک پشتیبان قانونی و شرعی، از لحظه عقد نکاح برای هر زن تثبیت می شود. این حق، نه تنها نمادی از احترام به زن است، بلکه استقلال مالی او را در فراز و نشیب های زندگی تضمین می کند. مسیر مطالبه مهریه، چه از طریق اداره ثبت اسناد و املاک و چه از طریق دادگاه خانواده، دارای ظرافت ها و پیچیدگی های خاص خود است که آگاهی از آن ها برای احقاق کامل این حق، ضروری است.

آگاهی از قانون جدید مهریه، به ویژه تأثیر محدودیت 110 سکه بر امکان جلب و حبس مرد، و همچنین آشنایی با مفاهیمی مانند مهریه عندالاستطاعه، مستثنیات دین، توقیف اموال، و فرآیند اعسار و تقسیط، زنان را قادر می سازد تا با اطمینان و قدرت بیشتری در این مسیر قدم بردارند. انتخاب بهترین راهکار، متناسب با شرایط هر پرونده، نیازمند دقت و بینش حقوقی است.

در نهایت، صبور بودن و اقدام به موقع، کلید موفقیت در مطالبه مهریه است. اما مهم تر از همه، مشاوره با یک وکیل متخصص خانواده می تواند نقشی حیاتی در انتخاب مسیر صحیح، پیشگیری از اشتباهات احتمالی و اطمینان از احقاق کامل حقوق زن ایفا کند. تجربه نشان داده است که همراهی یک وکیل باتجربه، نه تنها به تسریع فرآیند کمک می کند، بلکه آرامش خاطر بیشتری را برای زن در این مسیر دشوار فراهم می آورد. با تکیه بر آگاهی و حمایت حقوقی مناسب، هر زن می تواند حق خود را به بهترین شکل ممکن مطالبه کند.