۱ شهریور در دنیای علم چه خبر؟

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری راکو، تاریخ علم مملو از رویدادهای مهمی است که نوآوری‌ها، کشف‌ها و حتی زادروزها و درگذشت‌های دانشمندان و مخترعان تاثیرگذار جهان را در برمی‌گیرد. در این تقویم علم، وقایع مهم مصادف با امروز ۱ شهریور برابر ۲۲ آگوست را ورق می‌زنیم.

***

ابوعلی سینا

۲۲ آگوست ۹۸۰ میلادی برابر با ۱ شهریور ۳۵۹ خورشیدی، حکیم ابوعلی حسین بن عبدالله بن حسن بن علی بن سینا، پزشک، اخترشناس، شاعر، منطق‌دان، فیلسوف و همه‌چیزدان (براساس اسنادی) در همدان بنابر منابعی به‌دنیا آمد و به‌همین‌علت، این روز را در بزرگداشت این طبیب برجسته روز پزشک می‌نامند. ابن‌سینا که پیشگام پزشکی امروزی بود در شمار مشهورترین دانشمندان همه دوران است. علاوه‌بر پزشکی، ابوعلی سینا در ریاضیات، نجوم، کیمیاگری، زمین‌شناسی، فلسفه و الهیات هم تحقیق می‌کرد و منطق‌دانی بود که راه‌هایی برای مطالعات مشاهده‌ای ابداع کرد. مکاتبات او با مرشدش، ابوریحان بیرونی، و دستیارش، احمد بن‌معصومی، به‌خوبی مستند است. متاسفانه، نیمی از حدود ۵۰۰ نوشتاری که او طی زندگی‌اش تولید کرد از بین رفته‌اند. از میان برجسته‌ترین آثار ابن سینا، کتاب جامعی وجود دارد که قانون پزشکی نام دارد. این دایره‌المعارف بالینی آنقدر مفید بود که نسخه‌های اصلاح‌شده آن (به‌عنوان متون استاندارد دانشگاهی در سراسر جهان) تا نیم‌هزاره پس از مرگ او تجدید چاپ می‌شد. یکی دیگر از متون او، کتاب شفا است که در اروپا با نام لاتین Sufficientia ترجمه شد و به طور گسترده صدها سال در سراسر اروپا مورد استفاده قرار گرفت. نفوذ جهانی ابن‌سینا برای نسل‌های زیادی باقی ماند. روش‌های او تا قرن نوزدهم (در سراسر جهان) آموخته و به کار گرفته شد. سیارک ۲۷۵۵ ابن‌سینا، گودال ابن‌سینا در سطح ماه به عرض ۷۴ کیلومتر و خلیج ابن‌سینا در مجمع الجزایر پالمر قطب جنوب به افتخار او نامگذاری شده‌اند.

مخترع میکروالکترود

۲۲ آگوست ۱۹۴۵ میلادی برابر با ۱ شهریور ۱۳۲۴ خورشیدی، آیدا هنریتا هاید، فیزیولوژیست آمریکایی که میکروالکترود را در دهه ۱۹۳۰ اختراع کرد درگذشت. میکروالکترود، ابزار کوچکی است که سلول زنده را به صورت شیمیایی یا الکتریکی تحریک و فعالیت الکتریکی درون سلول را ثبت می‌کند. او در چند جنبه رکورد اولین‌ها را به‌دست آورد: سال ۱۸۹۶ هاید به اولین زنی تبدیل شد که از دانشگاه هایدلبرگ فارغ التحصیل شد. او اولین زنی بود که برای انجام تحقیقات در دانشکده پزشکی هاروارد (در گروه فیزیولوژی) انتخاب شد و اولین زنی بود که به عضویت انجمن فیزیولوژی آمریکا درآمد. گفته می‌شود که میکروالکترود انقلابی در فیزیولوژی عصبی ایجاد کرده است. او در مورد حرکات قلب حیوانات، گردش خون، تنفس و دستگاه عصبی تحقیق کرد. هاید سازوکار تنفس خرچنگ نعل‌اسبی و ملخ و مرکز تنفسی چارگوش‌ماهی، دوزیستان و پستانداران را بررسی کرد.

بنیان‌گذارِ شبه‌علم جمجمه‌‌خوانی

۲۲ آگوست ۱۸۲۸ میلادی برابر با ۱ شهریور ۱۲۰۷ خورشیدی، فرانتس یوزف گال، پزشک، آناتومیست و فیزیولوژیست آلمانی درگذشت. گال در پیوند‌دادن عملکردهای مغزی به نواحی موضعی مغز و مرتبط با ویژگی‌های اساسی شخصیت انسان پیشرو بود. اوایل دهه ۱۷۹۰، او مشغول توسعه نظریه‌هایی درباره آناتومی و عملکرد بخش‌های مغز بود که برای اولین‌بار تشخیص داد ماده خاکستری مغز از سلول‌های عصبی تشکیل شده است و ماده سفید دارای الیافی است که حامل ضربانی هستند که از اعصاب می‌رسند. او معتقد بود که معاینه بیرونی جمجمه می‌تواند عقل و شخصیت فردی را آشکار کند و این شیوه را «کرانیوسکوپی» نامید که بعدها توسط شاگردش، یوهان جی اسپورژیم، «فرنولوژی» یا جمجمه‌خوانی نامیده شد. اما امروزه می‌دانیم که از نظر علمی، پیش‌بینی شخصیت انسان براساس شکل جمجمه بی‌اعتبار است و جمجمه‌خوانی به‌عنوان شبه‌علم شناخته می‌شود.

اولین حلقه کامل نپتون

۲۲ آگوست ۱۹۸۹ برابر با ۱ شهریور ۱۳۶۸ خورشیدی، اولین حلقه کامل در اطراف نپتون در عکس‌های مخابره‌شده از کاوشگر وویجر ۲ به آزمایشگاه پیشرانه جت ناسا کشف و بقایای گرد و غبار به شکل حلقه‌ای ضعیف اما کامل در حدود ۱۷هزار مایلی بالای ابرهای نپتون دیده شد. برپایه این عکس‌ها به‌نظر می‌رسید که مواد موجود در این حلقه به‌طور یکنواخت بین دایره تاریک توزیع شده‌اند اما ریزی یا درشتی ذرات مشخص نشده بودند. این حلقه درست خارج از مدار یکی از قمرهای کوچک سیاره نپتون قرار دارد که در آن زمان به نام N3 1989 نامگذاری شد که آن‌ را هم وویجر ۲ مدتی قبل‌تر کشف کرده بود. فقط کمان‌ها یا قطعات حلقه‌های اطراف نپتون، قبلاً با رصدهای زمینی مشاهده شده بودند که آنها هم همچون قوسی در عکس‌هایی که وویجر ۲ یازده روز پیشتر گرفته بود نمایان بودند.